–Պարոն Տատրյան, ահա արդեն երկար տարիներ է, ինչ հետևում ենք ձեր գործունեությանը և այն անհավասար պայքարին, որը դուք երկար տասնամյակներ վարում եք հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման համար: Այնուամենայնիվ, մենք շատ քիչ բան գիտենք ձեր մասին, ձեր ակունքների, այն հանգամանքների մասին, որոնք դրդեցին ձեզ զբաղվել ցեղասպանության պատմությամբ:
Վահագն Տատրյան
ՎԱՀԱԳՆ ՏԱՏՐՅԱՆ
1926
Վահագն Տատրյանը ծնվել է Կոնստանդնոպոլսում` հայերի ընտանիքում:
Տատրյանը ուսումնասիրել է մաթեմատիկա Բեռլինի համալսարանում, այնուհետև որոշել է մեկ այլ որոլտի ուսումնասիրությամբ զբաղվել` պատմության: Պատմության ուսումնասիրմամբ զբաղվել է Վիենայի համալսարանում, այնուհետև հետազոտական ուղղությունը փոխել է կենտրոնանալով` միջազգային հարաբերությունների ուսումնասիրման վրա` Ցյուրիխի համալսարանում: Տատրյանը սոցիոլոգիական գիտությունների թեկնածու է դարձել Չիկագոյի համալսարանում:
Տատրյանի ուսումնասիրությունների առանձնահատկություններից մեկը կայանում է նրանում, որ նա, տիրապետելով բազմաթիվ լեզուներ` գերմաներեն, անգլերեն, թուրքերեն, օսմաներեն և հայերեն, ուսումնասիրել է տարբեր երկրների արխիվները և բացահայտել ինչ տարբերություններ կան փաստաթղթերում: Նման ծավալուն աշխատանք իրենից առաջ դեռ ոչ ոք չէր կատարել:
Ցեղասպանության՝ որպես սոցիոլոգիական հիմնախնդրի ուսումնասիրման մեթոդաբանական բաղադրիչները հայկական օրինակով
ըստ Վահագն Տատրյանի
Աղբյուրը` “Methodological Components of the Study of Genocide as a Sociological Problem” Recent Studies in Modern Armenian History. Cambridge MA: National Association for Armenian Studies & Research 83-103 (1972)
Ցեղասպանությունը, ինչպես եւ ցանկացած այլ երեւույթ, բազմակողմանի վերլուծության կարիք ունի: Խոսելով բազմակողմանիության մասին առավել մեծ շեշտադրում անհրաժեշտ է կատարել ժամանակային եւ տարածական գործոնների վրա:
Ժամանակային գործոնը Հայոց ցեղասպանության դեպքում կապված էր տվյալ տարիներին Թուրքիայի արտաքին իրադրության հետ: Ինչպես գիտենք` 1912-1913թթ.-ի ռուս-թուրքական պատերազմում տանուլ տալուց հետո թուրքերի իշխանության տակ գտնվող քրիստոնյա մի շարք ազգեր ազատագրվեցին: Միեւնույն ժամանակ հայերը փորձում էին ստանալ Ռուսաստանի աջակցությունը Թուրքիայից անկախանալու եւ Արեւելյան Հայաստանին միանալու համար, որի արդյունքում թուրքական կողմի մոտ կարող էր իր տարածքներից եւս մեկը կորցնելու վախ առաջանալ:
Տարածական գործոնը կապված էր Թուրքիայի այդ ժամանակվա պանթուրքիզմի գաղափարի հետ: Համաձայն վերջինիս՝ պետք է ստեղծվեր միացյալ Թուրան պետությունը, որն իր մեջ պետք է միավորեր թյուրքալեզու բոլոր ժողովուրդներին: Այն պետք է ընդգրկեր Բոսֆորից մինչեւ Չինաստան եւ Սառուցիալ օվկիանոս ընկած տարածքը: Բնական է, որ հայերը նման հանգամանքում հանդիսանում էին խոչընդոտ:
…
Կատարելով վերլուծությունը պետք է ուշադրություն հատկացնել հետեւյալ առանձնահատկություններին՝ (more…)