Սոցիոլոգիա`  վերհառնված  գրականությամբ

Պիեռ Բուրդիեի հարցազրույցը
(հարցազրույցը վարեց Պիեռ–Մարկ դը Բիազին)

Ֆրանսերենից թարգմանեց Հռիփսիմե Դայանը
hp.dayan@rambler.ru

 1930թ. օգոստոսի մեկին Բեարում ծնված Պիեռ Բուրդիեն` լավ սովորող աշակերտ էր: Իր ուղու սկզբը` դա փայլուն ուսում ստացած մի գավառացի երիտասարդի ուղի էր: Պոյի վարժարանից հետո` հասնում է Փարիզ, նախապատրաստական դասեր տալիս Louis-Grand վարժարանում և 1951թ. ընդունվում École normal (բարձրագույն դպրոց): Այն ավարտում է որպես փիլիսոփա, որոշ ժամանակ դասավանդում Մուլենի հանրային դպրոցում, այնուհետև`1958-1960թթ. ասիստենտ Ալժիրագիտության ֆակուլտետում: Բեկումնային պահ. այդ ժամանակաշրջանից սկսած նրա ճակատագիրը փոխվում է: Իր համալսարանական կարիերան փայլուն զարգացում է ապրում (ասիստենտ Փարիզում, հետո` կոնֆերանսի ղեկավար Լիզում, որից հետո 1964թ. ավարտին` հետազոտության ղեկավար EHEP-ում (Քաղաքական ուսումնասիրությունների բարձրագույն դպրոցներում), սակայն գիտական նպատակներն այլևս առաջվանը չեն.  նա դարձավ ազգագրագետ, հետո` սոցիոլոգ: Երեք տարում (1964-1966) հրատարակում է յոթ աշխատություն (Աշխատանքն ու աշխատավորներն «Ալժիրում» (Travail et Travailleurs en Algérie), «Բնաջնջումը» (Le Déracinement), «Ժառանգները» (Les Héritiers), «Սերն առ արվեստ» (L’Amour de l’art ) և այլն, որն ամրապնդեց նրա առաջատար դիրքերն իր դիսցիպլինում: Այնուհետև, առաջատարի այդ դիրքը, որը չի դադարում նրա մոտ լինել վիճահարույց, միայն շարունակեց հաստատվել: 1975թ. սկսած «Հետազոտություններ սոցիալական գիտություններում» ամսագրի տնօրեն, իսկ 1982թ.` պրոֆեսոր Collège de France ուսումնահետազոտական կենտրոնում. Պիեռ Բուրդիեն ահավոր չարաճճի երեխա է հասարակական գիտություններում: Խորիմաստ «Պրակտիկ իմաստ» (Le Sens pratique) ու հանդուգն «Դաս դասի վրա» (Leçon sur la leçon) աշխատություններից հետո որքան շատ են նրան նվիրվում, այնքան նա խանգարում էր: «Տարբերությունը» (La Distinction), L’Homo academicus և «Պետության վեհությունը» (La Noblesse d’Etat) աշխատություններից հետո` կասկածի տակ դրվեցին մեր ճաշակները, մեր համալսարաններն ու մեր էլիտան. ահա թե ով է այժմ հարձակման անցել, «Արվեստի կանոններ»-ով (Règles de l’art ), ինչպես Ֆլոբերն էր ասում` «Սրբերի Սրբոց գրականությունը»: Բոլորը դա որպես չափանիշ են ընդունում: Բայց Պիեռ Բուրդիեն վարպետ է մտավորականների հրահրման ու գայթակղման գործում. դա իր մեթոդի մի մասն է կազմում: Ուստի շատ սիրալիր էր, որ նա ինձ ընդունեց Collège de France-ի իր շքեղ գրասենյակում` պատասխանելու համար հարցերին, որոնք ես ցանկանում էի նրան ուղղել` առանց որևէ սիրահոժարության: Ես ցանկանում էի լսել իր գրքի, բայց առանձնապես` իր գործունեության ու իր մասին: Մտադրություն ունեի քայլ առ քայլ քննարկել իր վերլուծության որոշ կետեր, որոնք ինձ հուզել էին: Հրացազրույցը սկսեցի` խնդրելով նրան քննողին հատուկ հայացք նետել իր` որպես մտավորականի կյանքի վերջին երեսուն տարիների վրա: Ահա թե գրեթե ինչպիսին էր նրա լեզուն:

 Շատ շուտ ձևավորվող մի համակարգ 

Պիեռ Բուրդիե. Ամենաշատն ինձ մտահոգողը միգուցե իրականում այն է, թե այս երեսուն տարիների ընթացքում ինչ կարողացա անել, որոնք, թվում է, ետին հաշվարկով, փուլային բաշխման դեպքում, խորապես միահյուսված են: Օրինակ այն շրջանում, երբ ուսանողների վերաբերյալ հրատարկում էի «Ժառանգները» (Les Héritiers (1964)), «Վերարտադրությունը» (La Reproduction (1970)) և այլն, իմ գխավոր  աշխատանքն իրականում մարդաբանությանն էր վերաբերում` համեմատում Լևի-Ստրոսի հետ. քննարկման էր դրված կառուցվածքաբանությունը: Կաբիլի տան[1] վերաբերյալ իմ հետազոտությունը կառուցվածքաբանական վարժություն էր, որն արդեն իսկ գոհացնում էր կառուցվածքաբանության որոշ քննադատներին: Այնուհանդերձ «Սերն առ արվեստ»-ից (L’Amour de l’art (1966))  մինչև «Տարբերակումը» (La Distinction (1979)) ու  դրանից հետո էլ իմ թիրախը չդադարեց լինել  ինտելեկտուալիզմը: Ըստ իս, Պանոֆսկին և Լևի-Ստրոսը, որոնց աշխատությունները միանշանակ անընդգրկելի են, սխալվեցին որպես տեքստ քննարկել իրենց վերլուծության օբյեկտները, որը մնում էր վերծանել ընթերցողի տեսանկյունից: Ինչ վերաբերում է ծեսին, ապա դա ամենից առաջ մարմնամարզության պես մի բան է: Փաստորեն այդ կանխազգացումները ճիշտ ժամանակին տեղի ունեցան: Արոնն ինձ ասում էր. «Դուք ինչպես Սարտրը. հանձն առաք տնօրինելու համակարգված եղանակով»: Նախագծերիս մեծ մասն իսկապես շատ արագ հաստատվեցին, անգամ` համեստորեն, կարծում եմ սա է ճիշտ բառը, հասունացումից բավական երկար ժամանակ անց, ես միայն հետզհետե հանրությանը ներկայացրեցի այդ կառուցվածքի էլեմենտները: Օրինակ հաբիթուս եզրույթն իր ճշգրիտ իմաստով, ինձ համար վաղուց էր ձևավորվել, ու կկարողանայի նույն կերպ ստիպել վեր հանել հուշող հարցերը, որոնք հետագայում կողմնորոշիչ դարձան իմ հետազոտության համար: Հաճախ այդ հուշող հարցերը սկիզբ են առնում իմ փիլիսոփայություն ուսանելու տարիներից` 1951-1955թթ., երբ Կասիռե[2] էի շատ գործածում: Իր հաստատակամությունը` դիտարկել միֆը «միֆոպոետիկայի» տեսանկյունից, ինձ շատ օգնեց  դուրս գալ Լևի-Ստրոսի օբյեկտիվ հայացքին ուղղված ջանքերից: Փոխանակ դիտարկել միֆը որպես տրված օբյեկտիվ փաստ, որը բավական է պարզաբանել, փոխանակ անմիջապես ընդունել  մեռած միֆ-գիրը, ես շատ արագ գիտակցեցի վերարտադրող գործընթացի կենտրոնում լինելու նրա անհրաժեշտությունը, որն ընկած է առասպելական արարման հիմքում, կամ ավելի ճիշտ` ծիսական պրակտիկայի հիմքում:

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Ուզում եք ասել, որ սոցիոլոգիայի նկատմամբ Ձեր հետաքրքրությունն ակնհայտ կդառնար փիլիսոփայություն սովորելու շրջանից սկսա՞ծ: Պիեռ Բուրդիե. Բացարձակապես: Այդ շրջանում հաստատված փիլիսոփակայան տեսակետը միայն ստիպեց ամրապնդել ու երանգավորել հետազոտությունն, անգամ հետագայում` աշխատանքում, որն ուղղորդում էր: Սա խոսում է այն մասին, երբ École normal-ում էի, ես կիսում  էի մտավորականների ու հատկապես փիլիսոփաների առավելագույնս ընդհանուր դիրքորոշումը, որն է` սոցիոլոգիային հատուկ արհամարհանքը. հատկապես այն ամենն, ինչ նրան է նմանվում:

Ալժիրյան շոկ

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Այսպիսով, որտե՞ղ է Ձեզ համար գտնվում բեկումնային պահը: Բանականության պայքարը, որն ուղղեցիք դեպի սոցիոլոգիան:

Պիեռ Բուրդիե. Դա ալժիրյան շոկն էր: 1958-1960թթ. ես փիլիսոփայության ասիստենտ էի Ալժիրի ֆակուլտետում և պատերազմի ընթացքում դաշտային աշխատանքների էի մեկնել: Արդ, երբ աշխատում են պատերազմական իրավիճակում, անբնական է առաջ քաշել մեթոդի հետ կապված խնդիրներ` արտասովոր սրությամբ, տեսական ծայրահեղ զգոնությամբ: Պարտավոր էինք մտածել հիմնովին ու շատ արագ այն բանի շուրջ, ինչ  ասել է հարցում` հարցի բոլոր հակասական առանձնահատկությունները և այլն: Ես նախաձեռնել էի ալժիրյան հասարակության վերաբերյալ այս աշխատանքը, քանզի զգում էի, որ ֆրանսիական մտավորականությունը, որի էթիկական դիրքորոշման ընդհարումներին ամբողջովին հավանություն էի տալիս, այդ հասարակության նկատմամբ ուներ շատ պարզունակ պատկերացում, թեև ապագան փաստերով շատ արագ դա հաստատեց` ալժիրյան իրականությունն արմատապես տարբերվում էր փարիզյան մտավորականների մոտ ձևավորված պատկերացումներից: Ես իմ փորձով ցանկանում էի վկայել, փնտրելով` ստիպել վեր հանել այդ անհամապատասխանությունը, որպեսզի ես ինքս ինձ ստիպեի վերստին դուրս գալ այդ հարցի տակից: Կարծեցի ինքս ինձ պարտադրված անամնեզի աշխատանքում, որը ստիպեց կրկին իմ մեջ գլուխ բարձրացնել այն ամենն, ինչ իմ աշակերտությանս փորձն ինձ բերեց հակառակ ուղության. մանկությանս փորձառությունը, իմ արտասանությունը, սոցիալական ծագումը…Ես գիտակցեցի, որ Կաբիլները[3], որոնց վերաբերում էի ամենայն հարգանքով, ինչպես որ պետք էր ցանկացած ազգագրագետ նրանց հետ հարցումներ անելիս, փաստացի շատ նման էին իմ մանկության աշխարհը բնակեցնող մարդկանց: Այդպիսով, ես կարողացա վերահամոզվել (շատ տարբեր École normal-ում ինձ ներշնչվածից) սեփական անցյալից: Իմ` որպես սոցիոլոգի աշխատանքի ելակետը վերադարձն է` խեղդված վիճակից, անբաժան քաղաքական պարտավորությունից: Դա խոսում է այն մասին, որ ես երբեք չանդամակցեցի որևէ կուսակցության, և անշուշտ սա է, որ այդ շրջանի և անգամ, այսօր, մտավորական դաշտում, իմ դիրքը տարօրինակ է դարձնում: Ի դեպ, այդ առումով ես միակը չէի: Կային մի խումբ ձախակողմյան դիրքորոշում ունեցող մարդիկ, որոնք École normal-ում ընդդիմադիր էին կոմունիստական կուսակցությանը: Այդ բոլոր մարդիկ ստալինյան կապերից գլուխներն ազատեցին այն նույն հաջողությամբ, ինչպես և պատեհապաշտների կտրուկ փոփոխություններից: Այն ինչ տեղի ունեցավ 50-ականների վերջին, դա, ի դեպ, արտացոլվեց այլ կերպ, սակայն 1968-ին` ամբողջովին նույն դաժանությամբ: Իհարկե,  1968-ին կար ավելի գունագեղ չափում, հանդերձանքի մի շատ համակրելի քննադատություն, բայց մաոականների կամ տրոցկիների թիվն այդ դարաշրջանում (ձախից աջ) իրականացրեցին ճիշտ նույն քաղաքական վերակառուցումը, ինչ ստալինյանները`50-ականներին: Դրանք այն նույն մարդիկ են, ովքեր ինձ հանդիմանում էին իմ «ձախակողմյան» հայացքներ ունենալուց ի վեր, իսկ այսօր` աջակողմյան դիրք բռնելուց:

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Եթե Ձեր բեղմնավոր անցյալից, Ձեզ խնդրեի ընտրություն կատարել ու նշել այն գիքրը, որը լավագույնս է Ձեզ բնութագրում, ո՞րը Դուք կնշեիք:

Պիեռ Բուրդիե. «Պրակտիկ իմաստ»-ը (”Le sens pratique”), որովհետև այն ամփոփում է մարդաբանական իմ բոլոր աշխատանքների, ինտելեկտուալիզմի հետ կապերը խզելու ջանքը, և որովհետև այստեղ է, որ ձևակերպել եմ հաբիթուսի իմ տեսության բուն միտքը. այստեղ է, որ մշակված է դառնում պրակտիկայի տրամաբանության յուրահատկության հարցը. Վերջինս, ըստ իս, հիմնային է կառուցվածքաբանի քննադատության համար` քննադատություն, որը միևնույն ժամանակ ձգտում է վերլուծել մշակութային և մասնավորապես` տեքստերի ընդհանուր փորձառությունը:

Գրականության համն ու հոտը

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Ո՞րն է գրականության դերը Ձեր մտավոր ուղում:

Պիեռ Բուրդիե. Գրականությունն, ըստ իս, բացարձակապես հոբբի չէ: Ես սարսափում եմ մարդկանցից, որոնք անվերջ պատմում են: Բայց ձեզ մի բան կասեմ, որ երբ École normal-ում էի, լրջորեն պատրաստվում էի դառնալ կոմպոզիտոր կամ դիրիժոր, հետո կռիվ տվեցի ու մտածեցի, որ կդառնայի արվեստի քննադատ: Վերջապես դարձա փիլիսոփա` սոցիոլոգ դառնալուց առաջ: 1963թ. École normale-ում կազմակերպեցի արվեստի ու գրականության պատմության սեմինար, որտեղ ուրվագծեցի առաջին հետազոտությունները, որի արդյունքները ներկայացվեցին «Արվեստի կանոնները» (“Les Règles de l’art” ) գործում:

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի.  Դուք միայն կարդում եք բերկրանք ստանալու համա՞ր:

Պիեռ Բուրդիե. Անշուշտ: Այս ամառ, աշխատանքի սեռային բաժանման պատմության կամ պետության ծննդի պատմության «պրոֆեսիոնալ» դասախոսություններիցս դուրս ինչ ասեք որ չկարդացի` Վարգաս Լոսա (“La casa verde” լի Ֆլոբերին վերաբերող հիշողություններով), Բորխես, Դավիթ Լոջ, Բենեթ, ում ես շատ եմ սիրում, Էշնոզ…Շատ հաճախ ընթերցում ու վերընթերցում եմ Ֆոլկներ, բայց այս դեպքում, որոշակի ձևով, դա նույնպես դասախոսական ընթերցում է: Իրականում, դուք ինձ շատ բարդ հարց եք տալիս. մշակութաբանորեն բերկրանքի ու խորհելու միջև պարտադիր հակադրություն չկա: Ինչպես և անհնրաժեշտաբանր չկա անըմբռնելի սահման` մշակութային տարբեր տարածությունների միջև:  Ես իմ կյանքն անց եմ կացրել` խախտելով սահմանները, սահմաններ, որոնք 10-ից 9-ի դեպքում բացարձակապես սոցիալական էին: Հենց սա է ուրեմն պատճառը, որ իմ վերջին գրքում փորձում եմ համատեղել ավանդաբար բաժանված գիտակցության երեք ոլորտի փորձառությունը` գրականության պատմությունը, նկարչության պատմությունը, և փիլիսոփայության պատմությունը: Իրականում, այնքան սովորական է մտածել, որ այս տարբեր ունիվերսումները պետք է դիտարկել այլ կերպ, որ չենք տեսնում, որ այդ դաշտերից յուրաքանչյուրը տեղավորվորում են միևնույն հարցերի ու միևնույն տերմինների շրջանակում: Սկզբունքային հակադրումների կառուցվածքը` նկարչության պատմության, գրականության պատմության, փիլիսոփայության պատմության, իրավունքի պատմության, գիտության պատմության ոլորտներում նույնն է: Առանձնահատկություններն ակնհայտ են, սակայն կան նաև խիստ միանմանություններ` ավելի ակնառու, քան` տարբերություններ: Մինչդեռ նկարչության պատմության վրա աշխատելիս` ըմբռնածներիցս մեկն այն էր, որ օրինակ հենց «ասպեկտն է», որով բանիմացը հետաքրքիրը փոխարինում է հաճելիով: Հասկանում եմ բանիմացին, որ կամաց-կամաց ունակ է դառնում գտնելու ամբողջ հետաքրքությունը, հասկանում ամենից անհաղորդ գործերը, բայց ռիսկն ինչպես միշտ, ակադեմիական այլանդակությունն է, որը կայանում է` ամենին նայել մեկնաբանման տեսանկյունից: Ճիշտն ասած  բավականաչափ ինքնապաշտապնվում են և հստակ ասելով ես վճռականորեն ուզում եմ ընկղմվեմ պարզունակ ընթերցանության մեջ: Պարզապես ասեմ` լրիվ պատահաբար հանդիպեցի Մալարմեի տեքստերը, որոնք պատրաստում եմ մեկնաբանել: Սկզբում դա ինձ գլխապտույտային թվաց: Ես շատ խուսափողական գտնվեցի իմ առաջին տպավորությունից, ինքս ինձ ասելով` ահա Բուրդիեն, ով հանդես է գալիս Բուրդիեի անունից Մալլարմեում և ով հիանում է` գտնելով այն. այնուհետև վերընթերցեցի Մալարմեին ու գտա բավականաչափ նշաններ ` համոզված լինելու համար, որ ես չափից դուրս շատ մեկնաբանելու ճանապահին չէի, չնայած որ տեքստը շատ լավ էլ ասում էր այն, ինչ ես առաջին իսկ գործողությունից հասկացա: Ֆոլկների դեպքն էլ նույնն էր: Սրանք տեքստեր են, որոնք ես վաղուց եմ կարդացել, առանց ետին մտքի: Եվ ի գիտություն, ինձ ես պարտավոր էի աղոտ կերպով խորաթափանց լինել այդ տեքստերի խորը տրամաբանության մեջ: Ես դրանք չէի մոռացել: Հիշողությունն ինձ վերադարձրեց դեպի այդ տեքստերը` դրանց վրա աշխատելիս ու վերջիններս վերընթերցեցի, որպեսզի ավելի խորացված վերլուծության ենթարկեմ: Միևնույնը Վիրջինիա Վուլֆի դեպքում:

 Հրատարակելը վտանգավոր է

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Միջինում երեք տարվա մեջ դուք հրատարկում եք երկու գրքից էլ քիչ ավել (էլ չեմ խոսում հոդվածների մասին) երեսուն տարի շարունակ: Դուք սա նորմա՞լ եք համարում:

Պիեռ Բուրդիե. Այո, միգուցե և մի քիչ չափազանց է…Բայց գրված աշխատություների հրատարակումից ես բացարձակապես պաշտամունք չեմ սարքում: Ենթադրում եմ, որ գրելը մի կարևոր քայլ է, սակայն հաճախ գրում եմ, որպեսզի իմանամ, թե ինչ էի մտածում: Ես դրա համար չեմ ափսոսում: Համոզված եմ, որ շատ բան ենք սովորում այն ամենից, ինչ անում ենք միայն ներկայացնելու համար. բերել մեր իմացածն առօրեականությունը` այդ թվում և արձագանքներով, որոնք հրահրվում են այդ եղանակով: Գրականության սոցիոլոգիայից քաղեցի այն սկզբունքը, որ միշտ պետք է շատ ուշադիր լսել մրցակիցներին. ոչ թե որովհետև ի սկզբանը ավելի ունակ էին, այլ որովհետև նրանք այնպիսի հետաքրքրություն ունեն տեսնելու այն, ինչ ես չեմ տեսնում, և որովհետև նրանք ունեն բոլոր հնարավորությունները բացահայտելու այն, ինչ ես որոշակիորեն ավելի շատ հնարավորություններ ունեմ դրանք չտեսնել: Չնայած, իմ կարծիքով, հաճախ հրատարակվելու փաստը, քիչ ավելի շուտ, քան զգուշությունն այն չէր ցանկանա, բացահայտման մի իսկական գործիք էր: Եվ մեծ հաշվով ինձ թվում է, որ իմ ետևում ունեմ դեռ երիտասարդ տարիներից թողած մի գործ: Աշխատություններիս մեծ մասը գրվեցին վերջակետ դնելու իմ հետազոտություններին (նկատի ունեմ  «Սերն առ արվեստ (L’Amour de l’art) կամ «Սոցիոլոգիայի մասնագետը» (Métier de sociologue)) կամ ինչպես «Պրակտիկայի տեսության ուրվագծերը» (L’Esquisse d’une théorie de la pratique), ինչպես աշխատությունների սևագրերը ստանալով ավելի ամբողջական տեքստ, ավելի ավարտուն. երբեք չէի գրի «Պրակտիկ իմաստը» (Le sens pratique), եթե մեջքիս ետևում չլիներ «ուրվագծերը» (L’Esquisse d’une théorie de la pratique) այն պահին, երբ ձեռնարկեցի «Պրակտիկ իմաստ»-ը (Le sens pratique):

Սոցիոլոգի ձեռագիրը

Պիեռ–Մարկ դը Բիազի. Ձեր վերջին գիքրը ժամանակավոր գրվածքի տպավորությունկարող է թողնել: Դա մի կառույց է` վերջինիս բնորոշ ողջ հմայքով` լի գործիքներով ու մատերիայով և այլն, բայց և իր բոլոր վստահազուրկ կողմերով…Երևի թե խոսքոը գնում է ընտրության մասին. ինչպե՞ս եք Դուք գրում: Ի՞նչ գրել, որ հատուկ է սոցիոլոգին:

Պիեռ Բուրդիե. Դա միանգամայն առնչվում է դեպքերից ու օբյեկտներից: Օրինակ «Արվեստի կանոններ»-ում (Les Règles de l’art) առանց դժվարության կգտնեք տասնյակի չափ համապատասխան նշումներ, այդքան էլ տարատեսակ օբյեկտներ: Որքան աշխատում էի «Տարբերակման» վրա (La Distinction), այնքան շատ պետք է ձեռնածություններ անեի վիճակագրական աղյուսակների հետ, որ ոչ մի սեղան այդքան ընդարձակ չէր, որպեսզի թույլ տար ինձ ներկայացնել այդ աղյուսակները: Դա Ֆլոբերի մի խուրձ սևագրերը չեն, բայց և ավելի դյուրին էլ չէ  ձեռքի տակ ունենալ աղյուսակ, և ի դժբախտություն ինձ, այն չունի գրողի ձեռագրին հատուկ նրբագեղություն: Բարձր կարգի մտավորականների մեծ մասի շրջանում հենց դա է սարսափը. Դյուրկհեյմի հեղինակած ամենաարհամարված գործն ինքնասպանության մասին է, որովհետև լի է վիճակագրական աղյուսակներով: Երբ աշխատում եք նման ժանրի նյութի հետ, ձեռագիրը հատկապես դառնում է աչք ծակող խնդիր: Գիտական դիսկուրսներին հատուկ հարկադրանքները տեխնիկական ու էպիստեմոլոգիական խստության, գտնում են, որ չափից դուրս շատ ուշադրություն են դարձնում լեզվին. օրինակ ես երբեք չեմ ասում «բանվորները սա են անում» այլ օգտագործում եմ հետևյալ տեսակ արտահայտություն` «բանվորները հակված են դա անելու», նախազգուշացում, որն, ի դեպ, ոչ ոք նկատի չի ունենում ու որը բացարձակապես չի խոչընդոտում, որպեսզի ինձ մեղադրեն դետերմինիզմի մեջ:

Պիեռ–Մարկ դը Բիազի. Այո, ես դա նկատել եմ: Միանշանակ Ձեր համակարգի հետևորդներից մեկը չեմ, բայց կարդացի ձեր աշխատություններն ու նկատեցի, որ ձեր առաջադրած դրույթները միշտ չէ, որ գիտակցականորեն լեգիտիմացված են: Ձեզ գնահատում են որպես ռեդուկցիոնիստի, մինչդեռ Ձեր աշխատանքի մեծ մասը, հիրավի, կազմեց  Ձեզ` սոցիոլոգիական ռեդուկցիոնիզմից հանելու և մեթոդաբանական նախազգուշացման միջոցները բազմապատկելու փորձ…Վերադառնանք սոցիոլոգի ձեռագրին.

Պիեռ Բուրդիե. Պատահական չէ, որ ես օգտվեցի Ֆլոբերի «իրապես գրել աչքի չընկնող եղանակով» ձևակերպումից: Երկարաժամկետ կտրվածքով սոցիոլոգիան գործ ունի սովորական գոյության հնարավորինս տափակ իրականությունների հետ` բացառված իրենց գռեհկությամբ, ամեն տեսակ լեգիտիմ դիսկուրսով: Ավելին, նրան պարբերաբար պետք է հիշեցնել սոցիալական իրականությունների մասին, որոնք նա փորձում է բացատրել` իրականություններ, որոնք հաճախ անհայտ են իր ընթերցողին (քաղաքի ծայրամասերը, գործարանը, սոցիալական տունը կամ, պարզապես, փոստային տեսակավորումը, կամ էլ` քաղաքամերձ քոլեջի ֆրանսիական դասարանը և այլն) կամ, որ երբ այդ սոցիալական իրականությունները հայտնի են, հաճախ վիրպում են, նրանց աչքի տակով աննըկատ անցնում, սխալմամբ դառնում կատեգորիաներ, որպեսզի դրանք ընկալվեն. Օրինակ` միջանձնային հաղորդակցության փոքր մանրամասնությունները: Այս պահին ես ձեռնարկել եմ մի մեծ հարցում առ այն, ինչ կարող էին անվանել սոցիալական տառապանք: Հարցազրուցներ եմ ունենում շատ տարբեր մարդկանց հետ` աշխատողներ, Հյուսիսային Աֆրիկայից ներգաղթված` Ֆրանսիայում ծնված, գործազուրկ կադրեր և այլն, ու փորձում, բավական դժվարին մի հարցաշարով, գործի դնելով սոկրատյան մաևտիկ մոտեցումը, կամ եթե ուզում եք սոցիոանալիզ` ձգտելով մարդկանց ստիպել ասել այնպիսի բաներ, որ իրենք էլ լիովին չգիտեն: Հրատարակման խնդիրը շատ բարդ է, որովհետև այդ դեպքում ցանկանում եմ հանձնել տեքստ` վառ  արտահայտված դիսկուրսով, որն ունի մի սիմվոլիկ ուժ, որը ոչ մի այլ կոնցեպտուալ վերլուծության երբեք չի կարող ենթարկվել (մարդիկ ձևակերպումները տարօրինակաբար զորավոր են համարում):

Սակայն մյուս կողմից, հնարավոր չէ ներկայացնել այդ տեքստերը չմշակված վիճակով, քանի որ չեն կարող ենթադրել, որ բոլոր ընթերցողներն ի վիճակի են դրանք ընդունել` առանց սոցիալական շեղման արձագանքի, առանց նախապես դատելով դասակարգին և այլն: Հետևաբար, այդ փաստաթղթերը պետք է նախորդած լինեն ներկայացվելիք տեքստերին, որը նախապատրաստում է ընթերցողին ընդունել ըմբռնող դիրք, որն էլ հենց սոցիոլոգի վերաբերմունքն է` նրան տրամադրելով կոնտեքստի, մարդու և այլնի վերաբերյալ անհրաժեշտ ինֆորմացիայի տարրեր: Այդպիսով, միայն ձեռագրի հրաշալի ջանքի շնորհիվ է, որ կարող են խուսափել հարցման «վզին փաթաթել», հարցմանը վերաբերել որպես «կլինիկական դեպք»-ի, չընկնել պոպուլիստական սիրալիրության և այլ հիմարությունների մեջ:

Ֆլոբերի դեպքը

Պիեռ Բուրդիե. Սովորության համաձայն, ես աշխատում էի այս խնդրի վրա` գրելով «Արվեստի կանոնները» (Les Règles de l’art) և մտածելով Ֆլոբերի մասին: Իսկ այս տեսակ երկու ձեռագրերի աշխարհների միջև տարուբերվելով, ես համոզվեցի, որ Ֆլոբերը հասավ գրվածքի հետ կապված հարցերի մեծ մասի լուծմանը, որոնք սոցիալական ամենապարզ գիտությունների հետազոտողները հազիվ են սկսում առաջադրել: Ու իրենց աշխատանքի շնորհիվ էր, որ ոճին հավատարիմ մնալով նրանք այն իսկապես լուծեցին: Եվ ես կարծում եմ, որ ահա թե ինչու ես ինքս դեմ առ դեմ դուրս եկա ճիշտ և ճիշտ այն խնդիրներին, որոնք Ֆլոբերի առջև ծառացած էին, որ կարողացա գտնել Ֆլոբերի ոճի սկզբունքը ու մյուս բոլոր գծերը, ինչպես է օրինակ նա օգտագործոմ անուղղակի ազատություն հասկացությունը, կամ «իսկ ինչպես, եթե»-ն, որն արդեն իսկ մյուսների կողմից գտնված է, բայց առանձնաբար. գիտենալ մեթոդաբանական փորձը` վերահսկելու համար պատմողական տեսանկյունը,  պատմողին ու իր օբյեկտի հարաբերությունը կամ հեռավորությունը: Խնդիրներ, որոնք մենք նույնպես  ունենք սոցիոլոգիայում:

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Այո..Բայց կարո՞ղ էիք ավելի հստակեցնել, թե ինչ նոր բան է Ձեր գիրքը բերում Ֆլոբերի գործի հետ ծանոթացմանը: Ի՞նչ նոր բան է, ըստ Ձեզ, նա կրում Ֆլոբերի ձեռագրի գիտելիքի և իր աշխատանքի իմաստի մեջ, կամ, ընդհանուր առմամբ` գրականության սոցիոլոգիայում:

Պիեռ Բուրդիե. Ձեզ կպատասխանեմ անուղղակիորեն, քանզի վայել չէ ինքս ինձ լեգիտիմացնելը: Շվեյցարիայից ես ստացա մի հոդված, որը շատ լավ ցույց է տալիս, թե ինչը կարող էր ստիպել սկիզբ առնել մի այնպիսի գիրք, ինչպիսին «Արվեստի կանոններ»-ն է (Les Règles de l’art): Հեղինակը թվարկում է տարատեսակ դիսցիպլիններ, որոնք ուսումնասիրում են գրականությունն ու գրում հետևյալը. «Դաշտերի տեսությունն այդ դիսցիպլիններին առաջարկում է աշխատանքի ուղղվածություն, հետազոտության ծրագիր, կամ էլ առանց դրա, որպեսզի այդ պահանջը պետք լինի մեկնաբանել որպես տոտալիտար (այն, ինչ ես ինքս ինձ համար կհաստակեցների հավանաբար) մի օր ընդերքում ներգրավված լինելու հույս, այն ինչ կարող ենք անվանել գրական արտադրանքի ընդհանուր տեսություն»: Ահա և ամենը: Այն, ինչ ես ցանկացա անել գրքի հետ հետևյալն էր`իմ նպատակը բոլորովին էլ փոխարինելը չէ սոցիոլոգիան` գրականությունն ուսումնասիրելու այլ եղանակներով, այլ նրանցից տրամադրել միջոց` վերամիավորվելու համար:

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Կցանկանայի հավատալ, որ ձեր ձեռնարկումներն, ըստ էության, խաղաղ էին ու միավորող, բայց և այնպես, միևնույնն է Դուք ձեր ժամանակի մեծ մասն «Արվեստի կանոններ»-ում (Les règles de l’art) անց եք կացնում կրակելով ծանր գնդացիրով այն ամենի վրա, ինչ անհանգստացնում է գրական քննադատության ոլորտը:

Պիեռ Բուրդիե. Ոչ, ոչ: Ես միայն ասում եմ, որ այդ բոլոր քննադատական դիսկուրսներն առաջարկում են մասնակի տեսակետներ, որոնք պետք է հաշվի առնել: Եվ կարծում եմ, որ իմ առաջարկած վերլուծության ձևն իրապես թույլ է տալիս ներառել, ոչ էլեկտրոնային եղանակով, այսօր կիրառելի մոտեցումների մեծ մասը, այդ մեկը հատկապես` ստիպելով պայթել տեքստի ներքին, ֆորմալ պարալիզացնող այլընտրանքի ու արտաքին վերլուծության միջև, այսպես ասած` սոցիոլոգիական կոնտեքստով պայմանավորված: Օրինակ ռուս ֆորմալիստները, որոնք հավանաբար պատկանում են նրանց թվին, ովքեր այդ ուղղությամբ շատ հեռու գնացին, չհաջողացրին պարզորոշ կերպով տարորոշել ու միավորել տեքստերի միջև հարաբերակցության վերլուծությունն ու այդ տեքստերն արտադրողների միջև հարաբերակցության  վերլուծությունները: Պետք է դուրս գալ նման փակուղուց: Այսպիսով, ես ինտեգրացնող պատկերացում ունեմ և ոչ բացարձակապես աղանդավորական, սակայն, անկասկած, ինձ միշտ կկարողանան ասել, որ իմ միավորող քայլն իրականում զավթիչ քաղաքականություն է:

 Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Շատ հնարավոր է…Սակայն, եթե անգամ նրանք ընդունում են դաշտի խնդրահարույց լինելն այնպես, ինչպես որ Դուք եք այն սահմանում, ապա նաև ընդունում եք, որ գոյություն ունի գրական գործերի ուսումնասիրման հատուկ տեսակ չափում, որում չենք կարող խորանալ, խառնվել, ոչ էլ աշխատել` զուտ սոցիոլոգիական գործիքներով: Այն, ինչ, օրինակ հասկանում ենք Ֆլոբերի ձեռագրերից, դա այն է, որ ոչ մի գրավոր երևույթ միակողմանի մեկնաբանելի չէ: Ամենափոքր ձևափոխումը սևագրում գործի է դնում ամենից հաճախ երկու կամ երեք փոփոխություն` երբեմն ավելին. ոճաբանական աշխատանք, սիմվոլիկ մշակում, սոցիալ-պատմական ակնարկ, միջտեքստային հղումների հավաքագրում, բառերի ու նմանակումների խաղ կամ անգամ` անգիտակցականի հետք, իբր` սայթաքում, օրինակով և այլն: Այդ սևագրերի տրամաբանության մեջ զարմանալին փոփոխությունների բազմաքանակությունն է, և ձևափոխության ֆենոմենների գերդետերմինացիան է, բայց առանց այն բանի, որպեսզի կարողանան այդ փոփոխականներից մեկին գերիշխող դիրք վերագրեն և ոչ ավելին, քան մեկ այլ սոցիալական չափում:

 

Ամենը սոցիալական է

Պիեռ Բուրդիե. Մշտապես նույն բանն է: Միշտ զարմանում եմ, երբ մերժում են ճանաչել այդ ճշմարտությունը` ամեն բան սոցիալական է: Ոճը, ձևը, նույնչափ էլ և հեղինակի իրավունքները, կապը խմբագրի կամ այլ հեղինակների հետ և այլն: Տալով ձեռագրին բացառիկ կարգավիճակ, սոցիալական աշխարհին համապատասխան արտոնության պես մի բան, ռեդուկցիոնիստներդ հենց դուք եք: Ըստ իս, այս դիրքորոշումը դժվար պաշտպանելի է: Ինչ է սա նշանակում: Այսինքն մարդկանց գիտակցության, ինչպես նաև  Ժենետի[4] մեջ, ձերը մի ֆորմալ ճաք է, որն, օրինակ, տարանջատում է սոցիալական ոճը, ձևն ու առարկաները: Հայդեգերի դեպքում, ես, օրինակ, ցույց տվեցի, որ փիլիսոփայական տեսակի «ամենամաքուր» հետազոտությունները թույլ էին տալիս հասկանալ մեկմեկու, ինչպես փողզիջման լուծումները (ինչպես և բոլոր մեղմասությունները) հնարավորություն են տալիս խաղալ փիլիսոփայական դաշտին բնորոշ գրաքննությունների հետ: Սոցիոլոգիայի քննադատները հաճախակի համաձայնվում են այն սոցիոլոգների հետ, որոնք ընդունում են իրենց դիսցիպլիններից այլանդակված մի հասկացություն: Ասել, որ ամենը սոցիալական է` նշանակում է ուղղակի նկատի ունենալ, որ չկա գերակայություն, ու որ գոյությունն իր ամբողջ յուրահատկությամբ մնում է սոցիալական երևույթ, որը չի կարող այլ կերպ բացատրվել, քան որպես սոցիալական:

Մեթոդաբանական հարցեր

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Երբ ավելի երիատսարդ էի, ամենը քաղաքականացված էր…Պատմությունը մեզ սովորեցրեց արհամարհանքով վերաբերել խոսքին, որը ոչ մի կապ չունի, որը չեն կարող դուրս հանել ու որը միանգամից տեղավորում են ժխտումների քողի տակ: Բայց որովհետև մեզ այժմ սպառնում է գերակայության բարեպաշտությունը, միգուցե արժե ավելի լավ բացառություն անել սոցիոլոգիայի համար: Հետևաբար, եթե ամենը սոցիալական է, միայն կարող եմ Ձեզ հետ դրանում համաձայնվել, Դուք միևնույնն է ընդունում եք, որ սոցիոլոգիան կառուցում է բաց ինքնավար առանձնահատկությունների մի դաշտ. ի դեպ հենց սա էլ Ձեր գրքի մի մասի իմաստն է: Ինչու դրանով չճանաչել յուրահատուկ մոտեցումների լեգիտիմությունը:

Պիեռ Բուրդիե. Ես դրանք ամենևին չեմ որակազրկում: Անգամ կարծում եմ, որ գրական դաշտը հնարավորություն է տալիս նայելու շատ բարդ իրականություններ, որտեղ միախառնվում են փոփոխականների բոլոր տեսակները, ինչպես Դուք եք այն նշում: Որպեսզի իմ հերթին, ասել է թե, Ձեզ տալ գործողություն, ճշմարիտ է, որ աշխատելով մասշտաբով, ուր որ աշխատում եմ, ընդհանուր մասշտաբը, որը վզին է փաթաթվում, ես դրանում համոզված եմ, բնականաբար, չեմ կարող հիմնովին իրագործել այն, ինչի համար որ ծրագիրը ներկայացրել եմ: Օրինակ ես իսկապես գտնում եմ, որ ձեռագրերի խմբագրումը, տեքստին ուղղված ամբողջ միջամտությունը` իրենց հետևողական ձևերով և այլն, շատ բան ունի տալու, չնայած, որ վստահ է` այդ հետազոտությունը տեսադաշտից չի կորցնում էականը, այսինքն` ձեռագրի սոցիալական հնարավորության պայմանների մի ամբողջություն, որը բացարձակապես չի նվազեցնում տեքստի սկզբնական մասում տրվածը: Սակայն իսկապես, անգամ այստեղ` սևագրերում, կարելի է գտնել սոցիալական ենթատեքստ:

 Պիեռ–Մարկ դը Բիազի. «Անգամ այստեղ» շատ քիչ է ասված: Կցանկանայի, որպեսզի հստակեցնեք` որտեղ, քան ձեռագրերում, ավելի լավ եք գտնում միջոց` հավաստի կերպով ապացուցելու այն, ինչ Դուք առաջ եք տանում տեքստի մշակման ժամանակ. դերը, որը կարող էր խաղալ այս կամ այն աղբյուրը, այս կամ այն ֆորմալ կամ կոնտեքստուալ սահմանումը: Իրականություններ տեքստում, վերաբերմունքը, լավագույն դեպքում, միայն ենթադրելի է մնում: Դա դեռ անգամ որպես իրականության հիպոթեզ էլ չէ: Ուրեմն ինչո՞ւ փոքրացնել տեղեկատվության այդ ահռելի հարստության աղբյուրը, որը ստեղծագործության խմբագրման ենթակա փաստաթղթերն են: Դա մի տարածք է, որտեղ կարող եք ուղղակիորեն ուսումնասիրել ոճը, որը գրողը հորինում է, նորամուծություն կատարում, անում իր ընտրությունը, ուր Դուք տեսնում եք, թե ինչպես են Ձեր աչքի առաջ որոշակիացվում պաշտպանության և հարձակման ամենագաղտնի ռազմավարությունները: Տեքստի կարելիության սոցիալական պայմանների ուսումնասիրման համար, ինձ թվում է, որ դա անսպառ աղբյուր է:

Պիեռ Բուրդիե. Ես բացարձակապես չեմ վիճարկում այդ մոտեցման նկատմամբ Ձեր հետաքրքությունը: Հենց այդ «անգամ այստեղ»-ով ես ցանկանում էի ասել այն, ինչ Դուք փնտրում եք արտահայտել բազմաթիվ լեզուներով: Ազգագրագետի և սոցիոլոգի ամբողջ փորձառությունն ինձ ցույց տվեցին, որ բարեբախտաբար, սոցիալական իրականությունն ու իր կառույցները տրված են մեզ ամենատարբեր եղանակներով. դիսկուրսներում, տեքստերում, բայց և պրակտիկաներում, ինստիտուտներում և այլն: Մազոխիզմի պես մի բան կա այն քննադատների մոտ, ովքեր ֆետիշացնում են տեքստերը. նրանք նախընտրում են գնալ փնտրել բաներ բացառապես ձեռագրում, այսինքն այնտեղ, որտեղ որ, հաճախ, հատկապես դժվար թե դրանք կարդային, այդպիսով կատարելապես կարողանում են միևնույն ինֆրոմացիան գտնել, կարճ ասած, այլ տեղում, օրինակ` պրակտիկաների ոլորտում: Բայց սա ամենը չէ. անգամ ոճը հասկանալու համար գլխում պետք է ունենալ սոցիալական տարածության կառուցվածքը: Իսկ ես իսկապես հավատացած եմ, որ սևագրերի Ձեր վերլուծությունը, տեքստի նախաբանը կարող էին դառնալ բացառիկ գործիք`ըմբռնելու համար գրվածքի սոցիալական ռազմավարությունները, որոնք որոշակիացվում են սոցիալական դաշտի հարկադրանքի ներքո: Եթե ժամանակ ունենայի , ինձ թվում է, դրանից կկարողանայի ցույց անել. կարդալով Ձեր գործերը` ես դրա մասին շատ մտածեցի: Սակայն մեկ պահ ինձ թվաց, որ նախաբանի ուսումնասիրումը չափազանց հաճախ վերածվում է ֆորմալիզմի` մոռանալով հաշվի առնել էականը, այսինքն` դաշտի կառուցվածքը:

 

Ծրագրավորված չափում

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. 1850-1900թթ.  գրական դաշտի այս կառուցվածքի հետ կապված, ինձ թվաց նկարագրությունը, որը դուք տալիս էիք, լայնորեն տեղ գրավեց քիչ պատմականորեն «տեղաշարժված» (մոտավորապես 1910-1925թթ.) համալսարանական ուսումնասիրություններում ու որ թող անվարան ընդունեք այն, ինչն, ըստ էության, հանդիսանում է խիստ թվագրված միջոց, որի վերաբերյալ այդ շրջանի «գրական պատմություններն» էին սոցիալական շարժումները, դպրոցները, միտումները և նախորդող սերնդի անտագոնիզմը: Լիովին վստա՞հ եք արդյոք, որ Ֆլոբերի ու Բոդլերի համար խնդիրներն այդ տերմիններով էին առաջ քաշվում, երբ նրանք գրում էին

Պիեռ Բուրդիե. Գիտեք, այդ դաշտի նկարագրության համար ես իսկապես շատ եմ կարդացել: Կարծում եմ, որ այն, ինչ արեցի կատարելագործման է ենթակա: Այսինքն` կարդացի այն ամենն, ինչ գրվել է քննադատների կողմից ու ենթադրում եմ` շատ հեռու չեն գնում սոցիալական պայմանների նկարագրությունից, որում Ֆլոբերը նշեց, և ես Ձեզ դրանում վստահեցնում եմ, նույնը, ինչ ի ցույց են դնում սոցիոլոգիական հավակնությունները: Ջանք գործադրեցի գնալ նայել մոտիկից, թե ինչ էր տեղի ունենում դարաշրջանի Փարիզի գրական հարթակում: Բնականաբար, ես չեմ պատրաստվում վերջին խոսքն ասել: Դեռ շատ բան կա անելու. դա մի ծրագիր է: Դուք մեղավեր չեք` ասելով, որ դպրոցի կամ շարժումների անունները, որոնց անդրադառնում եմ ինչ-որ չափով, տեղաշարժվեցին, և որ այդ միտումների միջև հարաբերությունները նվազ չափով պարզեցվեցին: Դրանք տեղական ապրանքանիշներ են ու վստահորեն դրանում անհրաժեշտ կլիներ խորանալ…Միայն գիտեմ, որ այժմ ինձ քննադատելու համար պետք կլինի իսկապես գործի անցնել և առաջարկել մեթոդական ու համակարգված մի կառույց: Ու կարծեք թե սա է, որ կհսատակեցնեի որպես գրքիս օգտակարություն` աշխատանքի և հետազոտության ծրագրի մի հրահրում: Գիտեք, պատրաստելով այս գիրքը ես հաճախ եմ հիասթափվել` աշխատանքեր չգտնելուց, որոց վրա կարող էի հիմնվել (բացառությամբ այն աշխատանքներից, որոնք ինձ բերեցին իմ աշակերտները` հատկապես Քրիստոֆ Շառլն ու Ռենե Պոնտոն): Գրական ուսումանսիրությունները մի ոլորտ են, որտեղ ընդունում են մի մեթոդաբանական աղքատություն, որը ոչ մի այլ դեպքում չէին ընդունի բնական գիտությունների պարագայում: Շատ քիչ բացառություններով հանդերձ. այսինքն` վատ տեսնված կամ արժեզրկված, գրական ուսումնասիրությունները պաշտպանված են սրբության մի ավանդույթով, որը թույլատրում է մեթոդաբանական «կարևոր չէ, թե ինչի մասին»-ի պես մի բան` կենսագրականը, հոգեբանականը և այլն: Ես չեմ կշտամբում. հավաստում եմ, անկասկած առաջինն էի, որ հասակացա իրերի այս վիճակի պատճառները, որոնք խորապես սոցիալական են: Չենք խոսում փիլիսոփայության պատմության մասին, որտեղ դարձյալ ավելի վատ է: Սրանք դիսցիպլիններ են, որոնք բացարձակ մոնոպոլ դիրք զբաղեցրին իրենց պատմության նկատմամբ և որոնք արմատապես հեռու պահեցին սոցիալական գիտություններից: Գրական ոլորտում պաշտպանվածությունն ուժեղ էր, սակայն կան որոշ բացթողումներ, որոնցում պատրաստվում եմ ինքս ուրանալ:

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Ինչպես եք տեսնում գրականության սոցիոլոգիայի առումով այս հետազոտության ապագան?

Պիեռ Բուրդիե. Այս գրքում ես տեսնում եմ կոչի պես մի բան` ուղղված գրական հետազոտությունների ոչ էկլեկտիկ ներգրավմանը, որոնք այսօր սոցիալական պատճառներով, որոնք պետք է ճանաչել և հաղթահարել, անջատված վիճակում են գտնվում: Յուրաքանչյուրն ապրում է` պաշտպանելով իր փոքր ինքնավարությունը հնարավորինս փոքր մի համայնքում. գիտության սոցիոլոգների շրջանում դա շատ հայտնի տարբերակ է. ավելի լավ է գիտելիքի փոքրիկ գյուղաքաղաքում լինել առաջինը, քան թե ավելի մեծ կայսրությունում` երկրորդը: Սակայն այս տրամաբանականությունը կարող է լինել առաջընթացի շարժիչ` մասնագիտանալով հետազոտություններում, հարելով ընդհուպ ատոմացված լինելուն, արտադրելու նեղ մասնագիտականների մի անվեջություն: Այսօր դեռ ժամանակ կլինի աշխատել համապատասխան ձևով` մի կողմ թողնելով աղանդավորությունը` լծվելու ճշմարիտ գրական արդյունքին: Ինչո՞ւ չենք կարող ունենալ մի անծայրայծիր գիտություն, որը միանգամից կընդգրկեր բոլոր ֆորմալ հարցերը, ժանրերը, տեքստի  վերլուծությունը, ոճը և գրական արդյունքի սոցիալական պայմանները Բնականաբար, սկզբից պետք կլիներ լուծել միանգամից կենտրոնական տեղ զբաղեցնող ձևավորման խնդիրը, հենց նույն բանասերների համար, որոնք տանուլ են տալիս` չկարողանալով ստեղծել, ինչպես և բնական գիտությունների պարագայում, այդ սկզբնական համընդհանուր առանցքը, որտեղ բոլոր ապագա հետազոտողները կսկսեին գիտելիքներ ձեռք բերել մեթոդի վերաբերյալ:

Նվիրում և խախտում

Պիեռ-Մարկ դը Բիազի. Ի՞նչ ասել է դառնալ նվիրված հասարակագետ: Սա քիչ հակասական իրավիճակ չէ՞ Ձեր կողմից ձեռնարկված նորարարության և ինտելեկտուալների անհնազանդության գործում: Որտե՞ղ էիք Դուք Collège de France   մուտք գործելուց տասը տարի անց:

Պիեռ Բուրդիե. Մուտքը դեպի Collège de France իմ առջև իսկական խնդիր դրեց: Իրականում, ես շատ վարանեցի` անգամ իմ ընտրությունից առաջ. դժվարանում էի պարզաբանել իմ կասկածներն ընկերներիս, որոնք սատար էին կանգնել, և որոնք կարող էին դադարել հավատալ ինձ, որին ձգտում էի, լինել այն, ինչ որ էի: Թեև ամսաթվերը վկայում են այդ մասին, 1981-1982թթ. միջև ընկած ժամանակահատվածը Collège de France-ում ինձ համար բնորոշվում է որպես մտավոր աշխատանքի մի ինտենսիվ շրջան` լուսավորության հարցի վերաբերյալ (օրինակ ես գրեցի մի անվերնագիր տեքստ, «հաստատության ծեսերը» թեմայով) և առաջին դասի օբյեկտն էր հանդիսանում անգամ լուսավորություն հասկացությունը: Տասը տարի անց ես կասեի, որ Collège de France -ում պրոֆեսորի պաշտոնը շատ բան չփոխեց իմ աշխատանքում, միայն, որ միգուցե այն ինձ թույլ տվեց գնալ քիչ ավելի հեռուն, հրաժարվել հաստատություններից, որոնք ինձ սատար էին կանգնում, այդ թվում և ինքս ինձանից: Հիշում եմ` մի օր հայտնվեցի Պրինսթոնում` Ֆլոբերի ու Մաների վերաբերյալ կոնֆերանս անցկացնելիս. վերլուծում էի ընդունումը, որն եղավ Մանեի “Le Torero mort” գեղանկարի վերաբերյալ, ու մտածում այդ նկարչի ճակատագրի մասին, ով իր ուժով թեթևակի շոշափեց խելագարությունը, գնաց մինչև վերջ` շնորհիվ այն բանի, որպեսզի բախվի ակադեմիայի ու ակադեմիականի հետ, և բոլոր նրանց, ովքեր իրեն հետևում են, անգամ հեռանկարները և այլն: Ամենայն հավանականությամբ մարտահրավեր չեն նետում հիմնական հավատավորների սոցիալական աշխարհի անպատժելիությանը: Ենթարկվում ենք այն բանին, որպեսզի տեսնենք մեզ գնահատված` ոչ կոմպետենտության, աբսուրդի, անգամ` խենթության համար: Եվ ինչպես Զոլան է նշում “L’Oeuvre”-ում, դրամատիկ կերպով Մանեն վստահորեն ապրեց իր եկեղեցական բանադրանքը: Այդ օրը, Փրինսթոնում, շատ անհամեստորեն ես ասացի, որ իրականում ինքս ինձ զգում էի քիչ նման իրավիճակի մեջ հայտնված: Ես մարտահրավեր եմ նետում պոզիտիվիզմի որոշակի տեսակին` վիճակագրության հարցում, ինչպես և այլ ոլորտներում. ես դա անում եմ միանգամայն գիտակցված` սկսած շատ լավ որոշակիացված էպիստեմոլոգիական ընտրությունից: Սակայն որոշակի արիստոկարտիզմով (միայն փիլիսոփաներն ունեն էլեգանտության իրավունք) հրաժարվում եմ հաճախ ասել ամենաքիչը, որը կբավարարեր, որպեսզի մարդիկ ճանաչեին պարզ մտադրությունը, մի բան, ինչում ինձ կվերագրեն մի սխալ: Կամ էլ, եթե լիովին որոշել են վճռականորեն գնալ մինչև վերջ` իմ պարտություններից, երբեմն շատ դժվար է դեմ առ դեմ կանգնել անհասկացվածության հետ` չկորցնելով ոգիդ: Լուսավորականությունն ինձ համար ոչ մի այլ առավելություն չունի, քան որ օգնում է հետամուտ լինել խախտմանը:

[1]    1Pierre Bourdieu, “La maison kabyle ou le monde renversé” in Esquisse d’une théorie de la pratique, Genève, Droz, 1972

[2] Էռնստ Կասիռե` գերմանացի փիլիսոփա և մշակութաբան, նեոկանտիզմի Մարբուրգյան դպրոցի ներկայացուցիչ:

[3] Բերբերների խմբին պատկանող ազգ Հյուսիսային Ալժիրում

[4] Ժերար Ժենետ(ծնվ. 1930թ.) ֆրանսիացի գրականագետ, ստրուկտուրալիզմի հիմնական ներկայացուցիչներից, ժամանակակից պատմողականության և միջտեքստայնության հիմնադիրներից մեկը: