1902-1979
Թալկոտ Պարսոնսը ամերիկացի սոցիոլոգ-տեսաբան է, կառուցվածքային ֆունկցիոնալիզմի դպրոցի ներկայացուցիչ, ժամանակակից տեսական սոցիոլոգիայի և սոցիալական մարդաբանության հիմնադիրներից:
Պարսոնսը ծնվել է 1902 թ-ի դեկտեմբերի 13-ին Կոլորադո Սփրինգսում (ԱՄՆ): Պարսոնսների ընտանիքը ամենահին ընտանիքներից է ամերիկայի պատմության մեջ. նրա նախնիները գաղթել են Անգլիայից 17-րդ դարի առաջին կեսին: Սովորել է կենսաբանություն և փիլիսոփայություն Ամհերստի ուսումնարանում, հետո սովորել է Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցում և Հեյդելբերգի համալսարանում: 1927-1973 թթ-ին աշխատել է Հարվարդի համալսարանում, որտեղ ստեղծել և ղեկավարել է սոցիալական հարաբերությունների միջդիսցիպլինար բաժինը:
Սինթեզելով Մաքս Վեբերի, Գեորգ Զիմելի, Էմիլ Դյուկհեյմի, Վիլֆրեդո Պարետոյի, Ալֆրեդ Մարշալի, Զիգմունդ Ֆրոյդի տեսական մոտեցումները՝ մշակել է գործողության ընդհանուր տեսություն՝ մասնավորապես սոցիալական գործողության (կառուցվածքային ֆունկցիոնալիզմ) տեսությունը՝ որպես ինքնակարգավորվող համակարգ: Ըստ Պարսոնսի սոցիալական գործողության տեսության՝ դերակատարը իր նպատակներին հասնելու համար դիմում է տարբեր միջոցների, որոնց վրա ազդեցություն են ունենում նորմերը, արժեքները, գաղափարները, ինչպես նաև իրավիճակային պայմանները:
Հեղինակը գտնում էր, որ ցանկացած համակարգ ձգտում է հավասարակշռության, քանի որ նրան բնորոշ է էլեմենտների համաձայնեցվածություն, այն միշտ փոխազդում է շեղումներին այնպես, որ շտկի դրանք և վերադարձնի հավասարակշռության վիճակին: Համակարգը հաղթահարում է ցանկացած դիսֆունկցիա, իսկ յուրաքանչյուր էլեմենտը ներդնում է ինչ-որ բան՝ նրա կայունությունը պահպանելու համար: Պարսոնսի մոտ փոխազդող մասերի համակարգողը կառուցվածքն է, իսկ կառուցվածքն էլ հասկացվում է որպես սոցիալական նորմերի և ստատուսների համակարգ: Սա սոցիալական համակարգն է, և այն ենթադրում է 3 այլ համակարգեր՝
- անհատականության համակարգը (դերակատարը),
- մշակութային համակարգը (արժեքներ, նորմեր),
- ֆիզիկական միջավայրը, որին հասարակությունը պետք է հարմարվի:
Նա համակարգերը ուսումնասիրելու համար առաջարկել է AGIL սխեման: Գոյատևելու համար յուրաքանչյուր համակարգ պետք է բավարարի 4 հիմնական պահանջների՝
- հարմարվի իր միջավայրին (Adaptation),
- հասնի իր նպատակներին (Goal Attainment),
- ինտեգրի իր բաղադրիչները (Integration)
- պահպանի իր լատենտ պատկերը (Latency Pattern Maintenance):
Այս բաղադրիչները կրճատ անվանում են AGIL: Սրանք կոչվում են համակարգի ֆունկցիոնալ իմպերատիվներ:
Պարսոնսյան տեսությունը թվում էր, թե այլևս հետաքրքրություն չի առաջացնում, որը պայմանավորված էր 1970-ականներին այլ բազաթիվ տեսությունների ի հայտ գալով, բայց վերջին տարիներին նորից հետաքրքրություն է առաջացել նրա տեսության հանդեպ (օրինակ Ջ. Ալեքսանդրի «Action and its Environments: Towards a New Synthesis» գիրքը, 1988 թ.):
Հիմնական աշխատանքների ցանկ
- Սոցիալական գործողության կառուցվածքը (The Structure of Social Action), 1937 http://sbiblio.com/biblio/archive/parsons_o_strukture/ (ռուսերեն) http://ia700302.us.archive.org/12/items/structureofsocia00pars/structureofsocia00pars.pdf (անգլերեն)
- Սոցիալական համակարգը (The Social System), 1951
- Գործողության ընդհանուր տեսության ձևավորման մասին (Toward a General Theory of Action), 1951
- Տնտեսությունը և հասարակությունը (Economy and Society), 1956
- Հասարակությունների էվոլյուցիան (The Evolution of Societies), 1977
- Գործողության տեսությունը և մարդկային գոյությունը (Action Theory and the Human Condition), 1978
Պարսոնսի հիմնական աշխատանքները հնարավոր է բեռնել հղումով:
Թարգմանեց` Շուշան Ղահրիյան
