Ժակ Դերիդա. «Ես չեմ գրում առանց արհեստական լույսի»

Հարցազրույցն Անդրե Ռոլընի, տպագրվել է Le Fou parle no. 21/22 ամսագրում
նոյեմբեր/դեկտեմբեր,1982

Թարգմանեց՝ Հռիփսիմե Դայան
hp.dayan@rambler.ru

  Ուլմ փողոցի վրա գտնվող Փարիզի Բարձրագույն Դպրոցն[1] այն վայրն է, ուր դասավանդում է ու իր «հետքն» է թողնում Ժակ Դերիդան: Լինելով փիլիսոփա, գրող, նա խորացնում, գիրքը գրքի ետևից հաստատագրում է «գիր» բառը: Իր հետազոտությունը տեղ է գտել Քերականականությունը (La Grammatologie), Մահազանգ (Glas), Փոստային բացիկը (La Carte Postale)[2], Գիրը և տարբերումը (Écriture et la différence), Դիրքորոշումներ (Positions), Դաշտ (Marge)[3] աշխատություններում:
  «Մահազանգ» աշխատության սկզբում, աջակողմյան սյունակում Դերիդան գրում է. «Ամեն փոքր քառակուսի սահմանազատվում է, յուրաքանչյուր սյունակ հեռացվում է անկիրք ինքնագոհությամբ և, այնուամենայնիվ, վարակման տարրը, ընդհանուր համարժեքության անվերջ շրջապտույտը փոխանցում է յուրաքանչյուր արտահայտությունը, յուրաքանչյուր բառը, գրի յուրաքանչյուր կճատ»: Օրինակ «ես գր…» յուրաքանչյուր ուրիշին, յուրաքանչյուր սյունակում, և մի սյունակից մյուսին, այն մեկին, որը մնաց Անվերջորեն հաշվելի»:
Այսպիսով, Դերիդա:
Ժակ Դերիդա. Կարո՞ղ եմ նախևառաջ ասել որոշ բաներ, որոնց շուրջ կասկածներ ունեի…
Անդրե Ռոլըն. Իհարկե:
Ժակ Դերիդա. … այդ շրջանակում պատասխանելու հարցերին: Նախ սա մի տեսակ… ոչ թե անվստահություն էր, այլ պատկերների վաճառքի պես մի բանի նկատմամբ սիրալիրորեն օժանդակված առկա զգուշություն, և մի կողմից գրողները, և նրանք, ովքեր շահարկում են այդ պատկերների վաճառքը: Հետևաբար խոսքը գնում է փոփոխման ֆետիշների նկատմամբ առկա համառության մասին, որոշակի տեսակի միջավայրի մասին, որը որոշ գրողներ ներկայացնում են ինքնահիացական ձևով: Ես բնավ դեմ չեմ ո՛չ ինքնահիացման, ո՛չ էլ ֆետիշիզմին որպես այդպիսին, այստեղ, հարկավոր կլիներ երկար խոսել դրանց մասին և սա դրա տեղը չէ, սակայն դա է այդ ֆետիշիզմի կարծրատիպը, որն ինձ թվաց քիչ ձանձրալի, կամ, ասենք, դարձավ ձանձրալի, ու որին չպետք էր չափից դուրս շատ սատարել : Ուստի, երբ ինձ ասացիք, որ կցանկանայիք ճիշտ և ճիշտ վերջ դնել այս ներկայացման և այն ամենի հետ, ինչը նրան պահպանում է մեր մշակույթում, ես ինքս ինձ ասացի՝ դե ինչ, սկսենք:
Անդրե Ռոլըն. Լավ, սկզբի համար՝ ինչի՞ մասին եք գրում:
Ժակ Դերիդա. Այն մասին, ինչ ինձ է վերաբերում. իրոք ամեն ինչ շատ է փոխվել:
Անդրե Ռոլըն.  Այսօր…
Ժակ Դերիդա.  Այսօր գրում եմ և՛ գրամեքենայով, և՛ ձեռքով: Քանակապես ավելի շատ գրամեքենայով: Օրինակ, դասերի, սեմինարների, կոնֆերանսների համար գրեթե բացառապես գրում եմ գրամեքենայով: Ուստի աշխատում եմ գրամեքենայով ու, կողքից էլ, ձեռքով եմ գրում:
Անդրե Ռոլըն. Ուրեմն գրամեքենան և թղթերի կապոցը կողք կողքի՞ են դրված:
Ժակ Դերիդա. Ավելի ճիշտ, թե կուզեք իմանալ, գրասեղանս բավական մեծ է:
Անդրե Ռոլըն. Փայտի՞ց է:
Ժակ Դերիդա. Փայտից: Ձեղնահարկում: Երկու գրասեղան ունեմ, բայց առաջինն եմ օգտագործում…
Անդրե Ռոլըն. Մեկը գրամեքենայի և մյուսը թղթերի՞ համար:
Ժակ Դերիդա. Ոչ, բացարձակապես: Առաջ կար մեկ գրասեղան երկուսի համար, որը դարձավ չափազանց փոքր, լցվեց թղթերով, և ինքս ինձ ձեղնահարկում փախստական դարձրի, որտեղ չեմ կարող ողջ հասակով կանգնել: Բարձրանում եմ փայտե փոքր աստիճանի պես բանով և երբ…
Անդրե Ռոլըն. Պպզում եք…
Ժակ Դերիդա. Ոչ, ոչ թե պպզում եմ, այսինքն երբ իջեցնում են գլուխս, երբ խոսքը փոքր չափերի ձեղնահարկի մասին է և կարող եմ կանգնած վիճակում լինել մեկ քառակուսի մետրի վրա, բայց հենց որ հասնում եմ այնտեղ, ուր գրում եմ, պետք է նստած լինեմ: Այսպիսով, անկյան մեջ եմ՝ երկու կողմերից գրապահարաններ, գրամեքենայով աշխատելու համար նախատեսված փոքրիկ սեղան, քարտուղարի սեղան, այսինքն գրամեքենայի համար մի ցածր սեղան և աջ կողմս մի մեծ փայտե սեղան, որի վրա թղթեր նշումներ անելու, հապճեպ տարբեր բաներ գրելու, բայց որի վրա հազվադեպ եմ շարունակաբար գրում: Ինչ վերաբերում է ընթացիկ տեքստերին, այսինքն դասերի պատրաստությանը, ապա աշխատանքային օրերին նստում եմ գրամեքենայիս առջև այսպիսի պտտվող բազկաթոռի վրա:
Անդրե Ռոլըն. Հետևապես մի սեղանից մյուսն եք գնում:
Ժակ Դերիդա. Պտտվում եմ՝ քիչ առաջ գրամեքենայի առջև եմ, վայրկյան անց շրջվում եմ դեպի սեղանը:
Անդրե Ռոլըն. Ի՞նչ տարբերություն գրամեքենայով ու ձեռքով գրված տեքստերի միջև:
Ժակ Դերիդա. Դասերի կամ էլ թե թղթակցության պարագայում դա ամենաարագ տեղի ունեցող իրադարձությունն է. ի վերջո թղթակցության պես մի բան: Հարկ եմ համարում հստակեցնել, որ այս վերջին տարիներին պարզվելով, որ չափազանց շատ էի գրում գրամեքենայով և որ կորցնում էի որոշ ձեռագրեր, բազմակի անգամ…, կարելի է ասել, վերադաստիարակման որոշումներ կայացրեցի: Բայց  հիշում եմ, միգուցե տասնյակ տարիներ առաջ, շատ երկար զրույց, կարելի է ասել քննարկում ունեցա Ժան Ժենեի[4] հետ այս թեմայով: Վերջինս գրամեքենայի մասին ասում էր, որ գրամեքենայով հնարավոր չէր լավ գրել: Ես նրան ասացի, որ ընդունելով այն, որ նա այդ ուղղությամբ առաջ էր գնացել, ամբողջությամբ խոստովանելով ճշմարտությունը, կարծում էի՝ պետք էր վերականգնվել գրամեքենայով, քանի դեռ վերջինս ամբողջությամբ չէր օտարացել, որ գրամեքենայով հեշտությամբ և արագ էին գրում, որ, այսպես ասած, պետք էր վերստեղծվեր մեկ այլ մարմին, ոչ թե պարզապես մի վարեցական հարաբերություն, տեխնիկական և մեխանիկական, այլ մեկ այլ սցենար, մեկ այլ շարունակականություն, մեկ այլ փոռթկում և որ ես չէի պնդում, որ դա կլիներ նույն այդ մարմինը…
Անդրե Ռոլըն.  Դա նույն մարմինը չէ՞:
Ժակ Դերիդա. Դա նույն մարմինը չէ, բայց կա մարմին: Այն պարզապես վերացարկման մի հարաբերություն չէ կամ մի առնչություն, որը կգար ամբողջությամբ կսառեցներ այն, ինչ ձեռագիրը կպահեր կենդանի, ջերմ և ձեռք չտված: Սկզբում պետք էր հակադրվել այդ փաստարկին, այնուհետև, քիչ ավելի ուշ, նա մտածում էր՝ ես պետք է որ ճիշտ լինեի, հետո երրորդ անգամ, նա ինձ, վերջապես, ասաց ոչ… Սա ողջ գիշեր ձգվող մի զրույց է, որին մշտապես ամեն անգամ անդրադառնում եմ, երբ…
Անդրե Ռոլըն. Ուրեմն թեման այդքա՞ն էլ աննշան չէ ինչպես սա:
Ժակ Դերիդա. Ոչ, դա ինձ մշտապես զբաղեցնող թեմա է: Ուզում եմ ասել, որ շատ ուշադիր եմ և սևեռուն գաղափարով համակված եմ այդ, կարելի է ասել, տեխնիկական խնդիրներով, ինչ-որ տեղ մարմնի տեխնիկայով: Այն մարդկանցից եմ, ովքեր անում են իրենց գործը, ովքեր անցկացնում են իրենց կյանքը դրանում: Առաջ, երբ սկսեցի գրել, նկատի ունեմ հանրայնորեն գրել, գրամեքենայով չէի գրում: Ընդհուպ մինչև վերջին ձեռագիրը, տեքստը վերջնական տեսքի բերելը միմիայն ձեռքով էի անում: Իսկ հետո, կամաց-կամաց, գրամեքենան իր տեղը գրավեց…
Անդրե Ռոլըն. Եվ երբ ձեռքով էիք գրում, անընդհատ գրիչն էիք բանեցնում:
Ժակ Դերիդա. Սկզբում՝ ոչ: Սկզբում, այսինքն արդեն շուրջ քսան տարի, այդ պահին այն և՛ գրիչ էր, և՛ թանաքը, և՛ թանաքամանը:
Անդրե Ռոլըն. Ուրեմն թանաքի ծեսը…
Ժակ Դերիդա.  Ծես լիովին յուրահատուկ գրչով, որն այլևս չեմ օգտագործում: Դա գրիչ էր, վրան, չգիտեմ ինչպես են դրան անվանում, կտուցի պես մի բանով թանաքը պահելու համար: Ու այդպես ես անընդհատ փնտրում էի այդ գրիչները ու չէի կարողանում գրել մինչև վերջ, որպեսզի դժվարություն չառաջացներ այդ գրիչն ու գրչածայրի համար նախատեսված մեծ գրչակոթը: Վերջինս փոքրիկ բռնակով էր մեկուսացնելու գրչածայրը: Դե իսկ հետո, կամաց-կամաց, գրամեքենան իր տեղը գրավեց: Որոշ տեքստերի դեպքում ավելի ու ավելի շատ սկսեցի միանգամից գրել գրամեքենայով, ընդ որում դրանք այլևս դասավանդման տեքստեր չեն, այլ այնպիսի տեքստեր, որոնց ես այլ կերպ եմ մոտենում:
Անդրե Ռոլըն. Վերադառնո՞ւմ եք փետրավոր գրչին:
Ժակ Դերիդա. Փետրավոր գրչին պետք է հանձնեմ առաջին օգնությունը, այսինքն բազմակի անգամ սկսածս առաջին էջերը. տեքստի սկիզբը շատ բարդ է ինձ համար, շատ մարդկանց պես ես նույնպես մտածում եմ, սակայն շատ դժվար է սկսել գրել և այդ դեպքում զգում եմ, որ չեմ կարող գրամեքենայով սկսել: Այսպիսով, շատ հաճախ ծիսակատարությունը հետևյալն է. սկսում եմ ձեռքով, մեկ էջ, երկու էջ, երեք էջ, չորս էջ…
Անդրե Ռոլըն.  Մեծ սպիտակ թղթերի վրա…
Ժակ Դերիդա. Մեծ սպիտակ գրամեքենայի ֆորմատի թղթերի վրա, իսկ հետո, եթե դա ինձ չի բավարարում, վերսկսում եմ…
Անդրե Ռոլըն. Բազում անգամնե՞ր եք վերսկսում, տարբեր էջերի վրա:
Ժակ Դերիդա. Բազում վերսկսումներ:
Անդրե Ռոլըն. Էջն ամբողջությամբ չի՞ գրվում:
Ժակ Դերիդա. Երբեմն այո, երեք կամ չորս էջ գրվում է, իսկ հետո վերսկսում եմ: Դա անբավարարվածության, մոլորման, հոսանքի հետ գնացող պահ է. դրանք շատ ցավալի, շատ տագնապալից պահեր են, անհնարինության զգացմամբ: Անհնար է…
Անդրե Ռոլըն. Հետո Դուք վերսկսում եք այն տեքստը, որը նորից արտագրում եք գրամեքենայով:
Ժակ Դերիդա. Այո, այդպես է: Սա չի նշանակում, որ այնուհետև դա շարունակվեց: Դե իսկ հետո մի քանի սևագրություններ կան գրամեքենայի վրա: Բայց ընդհանուր առմամբ, մեկ անգամ մի քանի դեն նետված առաջին էջեր, եթե կարելի է ասել, որտեղ ընդհանուր տեքստի սխեման կամ հեռանկարը, պատկերացվում էր ինչպես հնարավոր է, այդ պահին շարունակում եմ գրամեքենայով:
Անդրե Ռոլըն. Եվ երկու, երեք մատով եք հավաքում, արագորե՞ն:
Ժակ Դերիդա. Բավական բարդ է ինձ համար նկարագրել, որովհետև ես երբեք… ես էմպիրիկորեն եմ սովորում, շատ երկար ժամանակ՝ երեսուն տարի Միացյալ Նահանգներում, մեկ տարի անցկացրեցի Միացյալ Նահանգներում և, այդպիսով, սննդային պատճառներով պարտավոր էի հավաքել շատ երկար տեքստեր: Ու հենց այնտեղ սովորեցի մեքենագրել փոքրիկ ամերիկյան գրամեքենայով ու երկար ժամանակ ստիպված էի գրամեքենաներս առնել Միացյալ Նահանգներում, որովհետև ստեղնաշարը միջազգային տիպի էր: Ուստի, գիտեի հավաքել միայն երեք կամ չորս մատով, այժմ չեմ կարող դա ձեզ նկարագրել. գիտեք այդ միջազգային ստեղնաշարի վրա տառերը ֆրանսիական ստեղնաշարի պես չեն դասավորված: Եվ հետո երկու կամ երեք տարի կլինի, որ պարզեցի՝ այդ իրադրությունը աբսուրդ էր, պարտավոր լինել գնալ Միացյալ Նահանգներ, օգուտ քաղել Ամերիկա ունեցած ճամփորդությունից առնելու փոքր Օլիվետտի, ինքս ինձ վարժեցնելու համար որոշեցի անհրաժեշտ աշխատանքը կատարել ֆրանսիական ստեղնաշարով և գնեցի էլեկտրական գրամեքենա: Հետևապես, երեք տարի պահանջվեց, որպեսզի էլեկտրական գրամեքենայից անցում կատարեմ ֆրանսիական ստեղնաշարին, դա Փոստային Բացիկ (La Carte Postale) գրքի համար էր: Վերջինս առաջին անգամ գրվեց ֆրանսիական ստեղնաշար ունեցող էլեկտրական գրամեքենայով: Ու ես շատ արագ եմ մեքենագրում: Չնայած առօրեական փորձառությանս, շատ արագ կարողացա մեքենագրել: Ոչ շատ լավ, ոչ շատ մաքուր, բայց շատ արագ: Ուստի, հենց գործն առաջ գնաց, բազմաթիվ անգամներ խառնաշփոթ իրավիճակներ ստեղծեցի, գրամեքենային խառնաշփոթություններ, որոնք ձեռքով եմ շտկում:
Անդրե Ռոլըն. Ու այդ ժամանակ փետրավոր գրիչն է գործի անցնո՞ւմ:
Ժակ Դերիդա. Դե հիմա այլևս փետրավոր գրիչ չկա, կա պարզապես գրիչ. ինքս ինձ հարցնում եմ՝ դա նույն բանը չի՞, ինչից դուք էլ ունեք: Չեմ կարող միայն դրանով գրել. երկու տարի է, ինչ հայտնաբերեցի «Pilot Fineliner»ը. դա միակ գործիքն է, որն ինձ հարմար է, այսինքն դրանով, ինձ թվում է, իմ հանկարծական ժեստը չի խոչընդոտվում գործիքով: Եվ ուր կարող եմ ճանաչել իմ գիրն ու կարող եմ այն կարդալ, որովհետև այո, պետք է ասել, որ մանկությանս ընթացքում ձեռագիրս բոլորը համարում էին դժվար ընթեռնելի: Եվ վերջինս հենց ինձ համար էլ դարձավ դժվար ընթեռնելի: Այս առումով գրամեքենան ինձ համար միանշանակ առավելություն է: Բանն այն է, որ երբ անմիջապես անհրաժեշտ է լինում ինչ-որ բան գրել, ամեն բառ հազիվ է ուրվագծվում ու որոշ ժամանակ անց դժվարանում եմ իմ իսկ գրածն ընթերցել:
Անդրե Ռոլըն. Բայց արդյոք Դուք՝ Ժակ Դերիդա, Ձեզ ավելի շատ չե՞ք ճանաչում Ձեր ձեռագրում, քան մեքենագիր տարբերակում. միգուցե առկա է ափսոսանք:
Ժակ Դերիդա. Իհարկե, ի վերջո, որոշակի նկարագրի նկատմամբ՝ այո: Եվ դա որոշակի տեքստերին է վերաբերում, որոնցով ես զբաղվում եմ կամ կցանկանայի զբաղվել մասնավոր ձևով, որ փորձում եմ գործի դնել վերախմբագրումը, որի հենց նոր ասացի:  Ուստի, քիչ թե շատ երկար ժամանակաշրջաններով, անհասանելի գրքի նպատակով վերադառնում եմ անձնական նշումների համար, վերադառնում եմ ծոցատետրերին և փոքրիկ նոթատետրերում ձեռքով գրելուն. այդպես կարող եմ երկար գրել…
Անդրե Ռոլըն. Եվ միշտ միևնույն տեղում, գրելու համար Ձեր ձեղնահարկից դուրս չե՞ք գալիս:
Ժակ Դերիդա. Այո, ամենից շատ ժամանակ հենց այնտեղ եմ անցկացնում, սակայն երբեմն վիճակվում է գրել ներքևի սենյակում՝ նախկին գրասենյակումս, բայց ավելի ու ավելի հազվադեպ: Այստեղ, օրինակ, ես երբեք չեմ աշխատում:
Անդրե Ռոլըն. Այստեղ, Փարիզի Բարձագույն Դպրոցո՞ւմ:
Ժակ Դերիդա. Այո, այստեղ, Փարիզի Բարձագույն Դպրոցում, ես երբեք չեմ աշխատում, վերջապես, երբեք չեմ գրում: Երբեմն պատահում է, որ գրում եմ ճամփորդություններիս ընթացքում. կարող է պատահել, որ գրեմ գնացքում կամ ինքնաթիռում: Հիշում, օրինակ, երկու տարի առաջ, մի շրջան էր, երբ, ինչպես ասեմ,  գուցե դրան հրատապություն կանվանեին, կամ գրելու ցանկությունն ավելի ակներև էր. եղել է, որ գրել եմ Միացյալ Նահանգներ թռնելու ողջ ճանապարհին: Ինչպես նաև մեքենայում:
Անդրե Ռոլըն. Մեքենայո՞ւմ:
Ժակ Դերիդա. Ոչ, վարելով չեմ գրում: Խզբզել եմ…
Անդրե Ռոլըն. Ձեզ մոտ մշտապես ծոցատետր եք պահո՞ւմ:
Ժակ Դերիդա. Փորձել եմ բոլոր տեսակ մեխանիզմները՝ նոթատետր, թղթե փոքրիկ կտորներ, ընդհանուր առմամբ դա երկար չի տևում. անկազմակերպ եմ: Շարունակ նոր կազմակերպվածության լուծումներ ունեմ, թղթե փոքրիկ կտորներ, մեքենայում մատիտ պահել, մի ժամանակ անգամ մտածում էի փոքրիկ մագնետոֆոն ունենալ մեքենայիս մեջ, ոչ միայն կարևոր գրվածք համավող այնպիսի բաների համար, ինչի մասին որ այժմ խոսում ենք, այլև տեղեկատուների ու այլ նման բաների համար, բայց երբեք չեմ հաջողում դա անել, սակայն միշտ երազում եմ նմանատիպ տեխնիկական կազմակերպվածության մասին:
Անդրե Ռոլըն. Եղե՞լ է որ գրելու համար ավտոկայանատեղում կանգ առնեք, որովհետև հենց նոր միտք ծնվեց:
Ժակ Դերիդա. Ոչ, բայց ցանկություն… ոչ, ոչ թե միտք, միտք չունեմ, երբեմն կա դրա նման մի բառ, մեկ կամ երկու բառ, որ ցանկացա նշել չկորցնելու համար ավելի շուտ բառը, քան միտքը: Ուստի, ոչ, ես ավտոկայանատեղում կանգ չեմ առնում, սակայն կարող է ցանկանամ երթևեկության խցանում կամ կարմիր լույս, որն ինձ թույլ կտար նշել մի բառ:
Անդրե Ռոլըն. Պատմեք մեզ մի քիչ այդ ձեղնահարկի մասին: Ինչպիսի՞ն է այն, այդտեղ միայն թղթեր, գրքեր են, այլ բան չկա՞:
Ժակ Դերիդա. Իրականում, սա փոքրիկ ձեղնահարկ է, բայց ես աստիճանաձև պահարան ավելացրեցի. բոլոր կողմերում գրքեր են: Դա ձեղնահարկի պես մի տեղ է, ինչպե՞ս այն անվանել: Տանիքի տակ երկու ձեղնալուսամուտներով:
Անդրե Ռոլըն. Եվ դրա վերևում երկի՞նքն է:
Ժակ Դերիդա. Որը ես չեմ տեսնում: Լուսամուտի պես մի բան կա, որը դեպի վեր է բացվում: Հետևապես՝ մշտական լույս: Չեմ կարող աշխատել, դա իմ անձնական պաթոլոգիայից է գալիս, կարող եմ գրել միայն արհեստական լույսի տակ այդտեղ, եթե անգամ ցերեկ է, անգամ օրը ցերեկով:
Անդրե Ռոլըն. Մշտապես վա՞ռ է լույսը:
Ժակ Դերիդա. Մշտապես մեկ լամպ վառ է:
Անդրե Ռոլըն. Ինչը լուսավորում է Ձեր թո՞ւղթը:
Ժակ Դերիդա. Ինչը լուսավորում է թուղթը, գրամեքենան, և ես դա…:
Անդրե Ռոլըն. Դա առաջին բա՞նն է, որ անում եք, երբ պատրաստվում եք գրել:
Ժակ Դերիդա. Այո: Անգամ ներքևի հարկի սենյակում, որտեղ սովորաբար լուսավոր է. լրացուցիչ արհեստական լույս է պետք:
Անդրե Ռոլըն. Առանց արհեստական լույսի չե՞ք գրում:
Ժակ Դերիդա. Առանց արհեստական լույսի չեմ գրում: Այդպես ստացվեց, ինձ միշտ թվում է, որ լույսը պակաս է: Ու այս ձեղնահարկի անջատիչը, օրինակ, ներքևում է, ձեղնահարկից դուրս, հետևապես մինչ բարձրանալը ես այն վառում եմ:
Անդրե Ռոլըն. Դուք իսկապե՞ս ամեն օր ձեղնահարկ եք բարձրանում:
Ժակ Դերիդա. Դժբախտաբար այն օրերը, երբ պարտավոր չեմ գալ Փարիզ բավական քիչ են: Այս պահին, փաստորեն, իմ ձեղնահարկում եմ:
Անդրե Ռոլըն. Եվ ժամեր շարունակ այստե՞ղ եք մնում
Ժակ Դերիդա. Ոչ: Կարճ հաջորդականություններով եմ աշխատում:
Անդրե Ռոլըն. Մոտավորապես որքա՞ն ժամանակ:
Ժակ Դերիդա. Դժվար է ասել. երբեք քառորդ ժամից , քսան րոպեից ավել գրամեքենայի առաջ չեմ նստում: Պետք է վեր կենամ, այլ բաներ անեմ:
Անդրե Ռոլըն.Եվ քանի որ ձեղնահարկը շատ ցածր է ստիպված եք նորից իջնե՞լ:
Ժակ Դերիդա. Այո: Կամ իջնում եմ, կամ ձեղնահարկում այլ բան եմ անում, բայց երկար կամ ժամեր շարունակ չեմ գրում: Ինձ էլի բաներ են հետաքրքում կամ իմ կարիքն ունեն…
Անդրե Ռոլըն. Ավելի շատ թողնում եք Ձեր տեղը…
Ժակ Դերիդա. Ավելի արագ ընդհատում եմ: Երբ գործն արված է, երբ, օրինակ, վերստին մեքենագրում եմ դույզն ինչ վերջնական տարբերակի համար, ես ավելի երկար եմ մնում գրամեքենայի առջև, ուստի աշխատանքն արված է և ես նորից արտագրում եմ կամ վերամեքենագրում. տվյալ պահին կարող եմ համբերել մնալ մեկ կամ երկու ժամ: Բայց երբ առաջին անգամն եմ տեքստը գրում, կասեի, որ գործընթացն ավելի լավ է ընթանում ու ավելի կարճ է տևում:
Անդրե Ռոլըն. Հետևապես կարևոր չէ՞, թե օրվա որ պահին կարող եք վերև բարձրանալ: Արարողություն չկա՞՝ առավոտյան, երեկոյան:
Ժակ Դերիդա. Ոչ: Ես գրեթե երբեք այնտեղ երեկոյան չեմ գնում. ավելի լավ, արդյունավետ աշխատում եմ առավոտյան: Վեր կենալուց անմիջապես հետո, սուրճից հետո, այսպես ասած սիրելի պահին: Նախաճաշից հետո դժվար է, կարող եմ աշխատել կեսօրից հետո նաև, բայց երբ միայն տանն եմ, երեկոյան բացառված է: Ես երբեք երեկոյան չեմ աշխատում, անհնար է:

[1] École Normale Supérieure (թարգմ):

[2] Աշխատության ամբողջական վերնագիրն է. «Փոստային բացիկ. Սոկրատեսից մինչև Ֆրեյդ և ոչ միայն» (թարգմ):

[3] Աշխատության ամբողջական վերնագիրն է. «Փիլիսոփայության դաշտեր» (թարգմ):

[4] Ժենե Ժան (1910-1986),  ֆրանսիացի գրող, պոետ, դրամատուրգ, ում արվետսը մշտապես վիճաբանության տեղք է տվել: Նրա ստեղծագործությունների հերոսներ են գողերը, մարդասպանները, մարմնավաճառները, խարդախները, մաքսանենգները և սոցիալական ցածր դասին պատկանող այլ անձինք: (թարգմ)