Ժակ Դերիդա. “Հավերժի վկան”

Բնօրինակը տե՛ս հղումով
Թարգմանեց ֆրանսերենից՝ Հռիփսիմե Դայան
hp.dayan@yandex.ru

Սույն տեքստը հարգանքի տուրք է Մորիս Բլանշոյին (1907-2003) արդի փիլիսոփայական մտքի կարապետներից մեկի՝ Ժակ Դերիդայի կողմից: Փիլիսոփայական մտքի այս երկու խոշորագույն ներկայացուցիչներին կապում էր ընկերությունն ու յուրաքանչյուրի բարդ հարաբերությունն իրենց անցյալին:

Օրուգիշերներ շարունակ ինքս ինձ զուր հարցնում էի՝ որտեղի՞ց ուժ գտնեմ այստեղ, հիմա ձայն բարձրացնելու համար: Կուզեի հավատալ, հուսով եմ, ունակ եմ  պատկերացնել, որ ստանում եմ այդ ուժը, որը, հակառակ դեպքում ինձ կպակասեր, ինքնին Մորիս Բլանշոյից:

Ինչպե՞ս չդողալ այստեղ, այս պահին արտասանելով այդ անունը՝ Մորիս Բլանշո:

Մեզ մնում է անվերջ մտորել, ականջ դնել իր անվան, Ձեր անվան մեջ անդադար հնչող շարունակականին, չեմ համարձակվում ասել «քո անվան» մեջ, դեռևս հիշելով, որ հենց ինքը՝ Մորիս Բլանշոն, կարծում և հանրորեն հայտարարում էր նման բացառիկ բացառությամբ այն աննշան արտոնությունը, որն ընկերությունն է տալիս, ավելի ճիշտ՝ «դու»-ով խոսելու արտոնությունը, որը, ըստ նրա, Էմանուել Լևինասի հետ ցկյանս ընկերության բացառիկ հնարավորությունն էր:

Էմանուել Լեվինասը Մորիս Բլանշոյի ամենամեծ ընկերներից մեկն էր, այն ընկերներից, որոնց համար Մորիս Բլանշոն այդքան կտառապեր, ինչպես մի օր ինձ վստահեցրեց, տեսնելու՝ ինչպես է նա մահանում իրենից առաջ: Այստեղ կցանկանայի հարգել հետևյալների հիշատակը՝ հիշողության այս պահին իրեն առնչելու. Ժորժ Բատայ, Ռենե Շար, Ռոբեր Անթելմ, Լուի-Ռենե դը Ֆորե, Ռոժե Լապորտ:

Ինչպե՞ս չցնցվել արտասանելով այս պահին, այստեղ այդ անունը՝ միայնակ, ինչպես երբեք, Մորիս Բլանշո, ինչպես չդողալ, անգամ եթե, հրավիրված ես դա անելու, պետք է նաև կրողը լինեմ այն բոլորի խոսքերի, լինի այստեղ, թե այլուր, ովքեր սիրում են, հիանում, կարդում են, լսում, մտերմանում նրա հետ, ով մեզանից յուրաքանչյուրի մեջ այդքան շատ է, ամբողջ աշխարհում, երկու կամ երեք սերունդ շարունակ, համարվում է մեր ժամանակների ամենամեծ մտածողներից և գրողներից մեկը, և ոչ միայն այս երկրում:

Ու ոչ միայն մեր լեզվում, որովհետև իր աշխատության թարգմանությունը տարածվում է և կշարունակի ճառագել իր ծածուկ լույսը աշխարհի բոլոր լեզուների վրա:

Մորիս Բլանշո, որքան ինձ հիշում եմ չափահաս կյանքիս ողջ ընթացքում, նրան ընթերցելուց (ավելի քան 50 տարի) և, հատկապես, նրա հետ ծանոթանալուց ի վեր՝ 1968 թվականի մայիսին, նա չդադարեց ինձ պատվել իր վստահությամբ և բարեկամությամբ. սովոր էի ունկնդրել այդ անունը այլ կերպ՝ ոչ ինչպես երրորդ մեկի, մի անհամեմատելի հեղինակի անուն, որից ոգեշնչվում ենք: Ես նրան լիովին այլ կերպ էի ընկալում՝ որպես մարդու մեծ անուն, որով հիանում եմ, և գաղափարում ու գոյությունում ամփոփված ներկայացման ուժը, ինքնամփոփման ուժը, օրինակելի ամոթխածությունը, այս ժամանակներում հանդիպող բացառիկ խոհեմությունը, ինչը նա միշտ հնարավորինս և դիտավորյալ հեռու էր պահում՝ բարոյագիտական, քաղաքական սկզբունքի համաձայն, հեռու ամեն տեսակ աղմուկից ու պատկերներից, բոլոր գայթակղություններից և մշակույթի ցանկություններից, այն ամենից, ինչ շտապեցնում ու ներքաշում է զանգվածային լրատվական միջոցների, մամուլի, լուսանկարչության ու էկրանների անմիջականություն: Մնում է միայն գուշակել, թե արդյոք, երբեմն խոհեմության ու անտեսանելիության չարաշահումից հետո, նրանցից ոմանք վաղը, բավական ուշացմամբ, խղճի խայթով, մի կողմ չեն նետի քննարկման ենթակա ֆետիշները, այդպիսով, հաստատելով միևնույն հերքումն ու միևնույն անգիտությունը:

Բլանշոյի բացակայությունից խոսելով՝ թույլ տվեք շնորհակալություն հայտնել Մոնիկ Անթելմին: Ցանկանում եմ նրան հայտնել, ավելի քան անձնապես այս անգամ, իմ ու էլի շատ – շատերի երախտագիտությունը: Վերջինս ուղղված է մի բարեկամուհուն, ում հավատարմությունը, Բլանշոյի ինքնամփոփման և աշխարհի միջև, նրա ու մեր միջև, դաշնակիցներին հատուկ հավատարմություն էր՝ հենց ինքնին միությամբ, մեղմ, մեծահոգի ու ազնիվ խոհեմությամբ:

Հենց նոր նշեցի ծանոթության ամսաթիվը՝ 68-ի մայիս: Չհիշելով անձնապես ծանոթության պատճառը կամ առիթը, ինչը, նախևառաջ, վերաբերում էր մեր միջև առկա բարոյագիտական ու քաղաքական մի խնդրի բնույթին, պարզապես կնշեմ, որ այդ նույն ժամանակ՝ 68-ի մայիսին, Բլանշոն իր ողջ էությամբ, մարմնով ու ոգով փողոցում էր, արմատապես ներքաշված, ինչպիսին էր մշտապես, այն ամենում, ինչը ներկայանում էր որպես հեղափոխություն: Որովհետև նախապատերազմյան նրա բոլոր ծայրահեղ պարտավորությունները, որոնց մասին չեմ կարող լռել, և որոնք նույնչափ անմոռաց են՝ Օկուպացիան[1], Ալժիրի պատերազմն[2] ու 121-ի Հռչակագիրը[3], մայիսի 68-ին տեղի ունեցածները, ոչ ոք նրանից լավ չգիտեր, ճշգրտորեն, հստակորեն ու պատասխանատվության բարձր զգացմամբ, թե ինչպես առավելագույնս դասեր քաղել նմանատիպ քաղաքական փորձառություններից: Ոչ ոք չգիտեր լավագույնս և արագորեն, քան նա, ստանձնել ամենաբարդ մեկնություններն ու վերամեկնությունները, անգամ՝ զրույցները:

Մորիս Բլանշո անունը սովոր էի արտասանել ոչ թե որպես ոմն երրորդ անձի անուն, հազվադեպ ու գաղտնի մեկի, ում մասին խոսում ենք նրա բացակայությամբ, ում վերծանում ենք, ում մասին տեղեկացնում, վկայակոչում ենք, այլ որպես մի կենդանի մարդու անուն, ում մասին այժմ խոսում ենք, ում դիմում ենք, անուն, որը, նշանակչից բացի ինչ որ մեկի համար դարձավ նշանակյալ՝ միշտ նախանշված նրա համար, ում ուշադրությունը, աչալրջությունը, պատասխանի նկատմամբ հոգածությունը, պատասխանատվության նկատմամբ ունեցած պահանջը մեզանից շատերի կողմից ընկալվեցին որպես այդ ժամանակների ամենապահանջվածն ու հետևողականը: Այդ անունը դարձավ միաժամանակ հարազատ և տարօրինակ, այնքան տարօրինակ, այնքան օտար որևէ մեկին, ով կոչում կամ դրսում կանչում է ձեզ, անհասանելի, անսահամանորեն հեռու ինքն իրենից, բայց և մտերիմ, հին անուն, տարիք չճանաչող անուն՝ հավերժի վկան, ինքնահիացումից զուրկ վկան, ինքներս մեզ զննող վկան, մտերմագույն վկան, բայց նաև չընկերակցող ընկերոջ անուն. լինելով մտահոգ՝  թողնելով ձեզ ձեր միայնության գրկում, այնուհանդերձ, միշտ ուշադիր ձեր կողքին լինելու համար, ամեն վայրկյանի, յուրաքանչյուր մտքի, հարցի, վճռի և անհստակության նկատմամբ հոգատարության համար: Մի դեմքի անուն, որի քաղցր ժպիտը ոչ մի րոպե չանհետացավ մեր ծանոթության պահից ի վեր: Լռություն, զրույցների ընթացքում առկա բազմակետության անհրաժեշտ շնչառությունը և գործողությունների ազատությունը, դա նաև, որքան հիշում եմ, օրհնված ժամանակ էր, առանց նվազագույն ընդհատման, շարունակվող ժպիտի. բարյացակամ ու վստահ սպասման ժամանակ:

Անսահման տխրությունն ինձ այստեղ լռության է մատնում և թույլ տալիս սրտիս խոսել՝ կրկին նրան պատասխանելու կամ հարցնելու, թվում է թե, վերստին հուսալու պատասխան ստանալ, վերստին խոսել նրա հետ նրա առաջ, այլ ոչ միայն նրա մասին. ասես լինել իր առաջ իրեն դիմելու համար՝ դեռ ինչ-որ բան կնշանակեր: Ավաղ, այդ անհուն թախիծն ինձ անողոքորեն զրկում է և՛ ազատությունից, և՛ նրան զանգահարելու հնարավորությունից, ինչպես արեցի ոչ վաղ անցյալում հեռախոսով: Լսում եմ ձայնի շնչարգելությունը՝ թուլացած, անշուշտ, բայց ցանկանալով հանգստացնել՝ չգանգատվելով: Ոչինչ ինձ իրավունք չի տալիս նրան կանչել՝ կարող էի միայն վհատվել, որ երբևէ դա կանեմ, այնուհանդերձ, չէի  կարող հրաժարվել նրա հետ խոսելուց՝ միայն ներքուստ:

Բայցևայնպես: Կենդանի Մորիս Բլանշո, կենդանության օրոք՝ Մորիս Բլանշո, նրա ընթերցողները և ունկնդիրները քաջատեղյակ են՝ նա մեկն էր, ով  չդարարեց մտածել մահվան շուրջ, իր սեփական մահվան, մահվան պահի մասին, ինչը նա անվանեց Մահվան ակնթարթ: Բայց միշտ որպես անհնարինության մասին: Եվ երբ նա համառորեն պնդում էր` մահն անհնար է (այնքան, որքան ես բազմաթիվ ընկերների պես, պայքարելու անխուսափելիության վատագույն համոզմունքների դեմ, երբեմն մխթարում էի ինձ, խաղալով միամիտ, հուսալով նրա անմահությանը, կամ, համենայն դեպս, եթե կարելի է ասել, նա պակաս հակված է մահվան, քան մենք բոլորս, ու մի օր, երբ ընկնելուց հետո նոր – նոր էր ոտքի կանգնում հիվանդանոցից վերադառնալու ճանապարհին, նա ինձ գրեց անսովոր տոնով. «Տեսնում եք, բնույթով բարի եմ»). այո, երբ պնդում էր, որ մահն անհնար է, նկատի չուներ մահվան նկատմամբ կյանքի ցնծագին հաղթանակը, այլ, ավելի շուտ, հաղթանակն առ այն, ինչը պատրաստվում է սահմանափակել հնարավորը, ուստի և, ողջ իշխանությունն այնտեղ, որտեղ, ինչպես պարզորեն ներկայացված է Աղետի գրում, նա, ով շարունակելու էր ցանկանալ գերիշխել այդ չիշխանության նկատմամբ, «լինել չվարպետի վարպետը», պետք է ընդհարվի «իրենից բացի մահվան հետ՝ մի երևույթի, ինչը կարծեք տեղի չի ունենում, կամ ինչը դառնում է (թուլամտության տիպի դիալեկտիկա՝ այն ավարտին հասցնելով) ցանկացած կարելիության  անհնարինությունը» (էջ 107):

Քանի որ այն ամենից անդին, ինչը հապճեպ ընթերցումից կարող էր թվալ, մահվան վրա մշտական ուշադրությունից անդին, այդ առանց մահանալու իրադարձության իրադարձությունը, Մորիս Բլանշոն միայն սիրեց, միայն հաստատեց կյանքն ու գոյության լույսը: Այս ամենի հազարավոր դրսևորումները տեսնում ենք նրա տեքստերում՝ թե ինչպես էր նախընտրում կյանքը մինչև վերջ: Համարձակվում եմ ասել՝ մի եզակի ուրախությամբ, հաստատման ու «այո»-ի խնդությամբ, իմացության հրճվանքից մեկ այլ ցնծություն, պակաս ցավալի, անկասկած, բայց հրճվանք, անգամ երջանկության ուրախություն, որի նկատմամբ խորաթափանց լսողությունը չէր կարող զգայուն չլինել: Մահվանը նվիրված բոլոր գրերում, այսինքն, փաստացի նրա բոլոր  աշխատանքներում, որտեղ խոսքը գնում է փիլիսոփայական կամ փիլիսոփայական-քաղաքական խոսույթների տեսակի մասին, որոնք հուզում են մտքի բոլոր դաշտերը, իր պատմությունից, իր կանոնական գործերից մինչև չհրատարկված առաջադեմ գործերը, որտեղ խոսքը գնում է Բլանշոյի գրական մեկնությունների մասին, որոնք, ֆրանսիական ու օտարեկրյա հատվածների վերաբերյալ, հնարեցին կարդալու ու գրելու այլ ոճ, ուր խոսքը գնում է իր պատմությունների, վեպերի, պատրանքների (որոնք, ըստ իս, նոր – նոր ենք սկսում կարդալ և որոնց ապագան մնում է քիչ թե շատ անեղծ) ու այն բոլոր գործերի մասին, որոնք ինչպես Սպասումը, մոռացումը կամ Աղետի գիրը դեռ չտեսնված ձևով և անբաժանելիորեն միախառնում են փիլիսոփայական խորհրդածումն ու պոետիկ պատրանքը, այդպիսով, ամենուր, հիվանդագինն ու մահացուն օտար են մնում այդ խոսքերի տեմբրին կամ երաժշտական տոնայնությանը: Հակառակ հաճախ կամ նվազ հնչող խոսքին: Բազմաթիվ հղումներ կարող էին վկայել նրա ինքնազմայլման իսպառ բացակայության մասին՝ ո՛չ ինքնասպան հակվածության, ո՛չ էլ ցանկացած բացասականի նկատմամբ: Վերջին մարդը աշխատանքում լսում ենք նրան. «ինքս ինձ համոզեցի, որ նախ ճանաչեցի նրան մահացած, իսկ հետո միայն որպես մահացող» հայտարարելուց առաջ, արդեն իսկ աղաղակում է, մեջբերում եմ. ««այո» ասելու երջանկությունը, անվերջ հաստատումը»» (էջ 12):

Ավելին քան երբևէ նրան արտահայտվելու հնարավորություն տալով՝ կցանկանայի ընթերցել մի քանի տող ևս Աղետի գիրը՝ այդ ահռելի գիրքը՝ չտեսնված կերպով աղբակեզ վառարանով հետապնդված, որը Հոլոքոստն էր, և, ինչպես գիտենք,  իրադարձությունը, ինչպես բացարձակ աղետի մյուս անունը, շուտով դարձավ իր աշխատանքի ամենահաստատամիտ գրավիտացիոն կետը: Հոլոքոստը մատնանշվում է գրքի հենց սկզբում, ինչպես և կմատնանշվի ամենուր՝ անուղղակիորեն: Խոսվում է «Հոլոքոստի այրման, կեսօրի ոչնչացման» մասին և «անշարժ մոռացության (անհիշելիի հիշողությունը)», որը սահմանեց աղետը, անգամ եթե այդ աղետը, շարունակում է նա. «հայտնի է այլ անվամբ…» (էջ 15):

Ինչպե՞ս և ինչո՞ւ ենք հևում ցավից, սգից, ինչո՞ւ ենք մենք մեզ զգում շվարած, խեղդված, կարծեք գտնվենք չլսված մի իրադարձության հարվածի ներքո, այն պահին, երբ լքում ենք մեկին, ով չի դադարել իր գործերում ու նամակներում (ինչի մասին վկայում է, առանց բացառության, մի քանի տասնամյակ շարունակ նրանից ստացված նամակները) խոսել իր մահվան անխուսափելիության մասին, բայց և որ մահն ինքնին  անհնա՞ր է, ու որ, ամեն դեպքում, եթե այն երբեք տեղի չունենար, ուրեմն արդեն եղե՞լ է:  Մենք չէինք կարող ավելի պատրաստված լինել նրա վախճանին, քան նա ինքը, և այնուամենայնիվ, էլ ավելի շփոթված, ավելի վիրավորված, կանխօրոք ավելի սգավոր ու ավելի անկարող մեղմելու անկանխատեսելին: Մշտապես անխուսափելի մահը, անհնարին մահն ու արդեն անցած մահը, ահա, ըստ երևույթին, երեք անհամատեղելի վավերականություն, բայց որի անողոք ճշմարտությունը մեզ շնորհում է մտորել առաջին իսկ հնարավորությամբ: Հենց սա է փաստում ու արձանագրում Աղետի գիրը (էջ 181, 182):

«Եթե ճիշտ է, որ ըստ ոմն Ֆրոյդի, «մեր գիտակցությունը անկարող է ներկայացնել մեր սեփական բարոյականությունը», ապա դա նշանակում է ավելին՝ մահանալը ներկայացուցչական չէ, ոչ միայն որովհետև մահը ներկա չունի, այլ որովհետև այն տեղ չունի, նույնիսկ ժամանակում, ժամանակի աշխարհիկ իշխանությունում»:

Այնուհետև, խոսելով «համբերության» եզակիության մասին, որը, նշում է նա, չի ապրվում «մեր մեջ» միայն որպես մեկ ուրիշի մահը կամ մահ, որը մշտապես այլ է և որին անհաղորդ ենք, բայց որի համար, փորձառությանը դեմ առ դեմ, ինքներս մեզ պատասխանատու ենք զգում, եզրափակում է. «Մշտառկա մահվան հետ անելիք չկա. պարապության աշխատանք, անկապ անցյալին (կամ ապագային) առանց ներկայի: Այնպես որ, աղետը կլիներ այն ամենից անդին, ինչ հասկանում ենք մահվան կամ անդունդի ներքո, ամեն դեպքում՝ իմ մահը, որովհետև դրա համար այլևս տեղ չկա, անհայտանում է չմահանալով (կամ հակառակը)»:
«…Կամ հակառակը»՝ անհետանալ չմահանալով կամ մահանալ չանհետանալով. այլընտրանքը պարզ չէ: Այն ինքնին երկատվում է. այսօր դիմակայում ենք այդ փորձությանը: Մեզ խորհելու հնարավորություն տվողը, այսօր կարող ենք ասել՝ մահանում է չանհետանալով, բայց և անհետանում չմահանալով: Նրա մահը կարող է մնալ անհավանական. դա արդեն տեղի էր ունեցել նրա հետ: Գրական պատրանքի ու վկայության անհերքելիության միջև գտնվելով՝ Մահվան ակնթարթը ազատում է պատումը և անըմբռնելի ժամանակայնությունը: Ուստի նա, ինչ-որ առումով, արդեն մահացավ և, ավելին քան մեկ անգամ, ծանրութեթև էր անում, շարունակում քննել անկշռելին, մեջբերում եմ. «(…) թեթևության զգացումը», որն անկարող էի թարգմանել՝ կյանքից ազատվա՞ծ, առջևում բացվող անսահմանությո՞ւն: Ո՛չ երջանկություն, ո՛չ դժբախտություն: Ոչ էլ երկյուղի բացակայությունը, և, գուցե, քայլ դրա սահմաններից անդին: Գիտեմ, պատկերացնում եմ, որ վերլուծության չենթարկվող զգացումը փոխեց այն, ինչ մնացել էր նրա գոյությունից: Թվում էր, թե նրանից դուրս գտնվող մահը կարող էր հետայսու բախվել միայն իր ներսում առկա մահվանը: «Ես ողջ եմ: Ոչ, մեռած ես»:

«Ես ողջ եմ: Ոչ, մեռած ես». այս երկու ձայները վիճարկվում են կամ կիսում խոսքն իրար մեջ մեզնում: Եվ հակառակը՝ ես մեռած եմ: Ոչ, դու ողջ ես: «Մահվան ակնթարթ» աշխատության կից նամակը, թվագրված՝ հուլիսի 20, 1994 թվական, առաջին իսկ բառերից, ասես կոչված էր ընդգծելու տարեդարձների վերադարձը կամ կրկնությունը, նշում է. «20 հուլիսի. հիսուն տարի առաջ երջանկություն ունեցա լինել գրեթե գնդակահարված: Քսանհինգ տարի առաջ ոտք դրեցինք լուսնի վրա»:

Ամենաարժանապատիվ նախազգուշացումների շրջանում, որոնք մեկ ակնթարթ պետք է ձևացնեի, թե մոռացել եմ կամ դավաճանել, կային նաև այնպիսիք, հիշելիները, հենց ընկերությանը վերաբերող, որոնք բացում են, շեղատառերով գրված «Ընկերությունը» խորագրով համանուն գրքի վերջաբանը, և առաջին անգամ մեկտեղված, նվիրված, ինչպես հայտնի է, Ժորժ Բատայի հիշատակին ու մահվանը. «Ինչպե՞ս կարող ենք խոսել այդ ընկերոջից: Ո՛չ գովասանքի, ո՛չ էլ որևէ ճշմարտության շահերից ելնելով: Իր բնավորության գծերը, իր գոյության ձևերը, իր կյանքի դրվագները, անգամ այն ուսումնասիրությանը համապատասխան, որի համար իրեն պատասխանատու էր զգում՝ անպատասխանատվության աստիճան, ոչ ոքի չի պատկանում: Վկա չկա (…): Գիտեմ, որ կան գրքեր: Վերջիններս մնում են ժամանակավորապես, նույնիսկ եթե ընթերցողը պետք է բացահայտի մեզ անհետացման անհրաժեշտությունը, ուր դրանք մեկուսանում են: Գրքերն ինքնին հղում են գոյությանը»: (էջ 326-327)

Ինչ վերաբերում է «վերջի անկանխատեսելիությունը նրանում ներմուծում է օտարությունը» մտքին, ապա Բլանշոն կրկին պնդում է. «Այս անկանխատեսելի ու հավերժ թաքնված շարժումն իր անխուսափելի անվերջությունում, գուցե մահվան շարժումը, տեղի չի ունենում այն պատճառով, որ ավարտը չէր կարող տրվել նախապես, այլ որովհետև այն երբեք չի հանդիսանում իրադարձություն, որը տեղի է ունենում. անգամ եթե տեղի է ունենում, երբեք չի հանդիսանում համակված լինելու ենթակա իրականություն. անորսալի և այժմ մինչև վերջ անորսալի նրան նախորոշվածի համար»:

Դիտարկենք ու վերստին դիտարկենք այդ բառերը, սերտենք տեղի ունեցողի և գալիքի միջև տարբերությունը: Ասենք թե Բլանշոյի մահը անհերքելիորեն վրա հասավ, բայց այն տեղի չունեցավ, տեղի չի ունենում: Այն տեղի չի ունենա:

Անգամ եթե Բլանշոն մեզ արդարացիորեն նախազգուշացրեց ժանրի ու հանգամանքի բոլոր օրենքների, ընկերոջ գովեստի ու կենսագրական կամ հրապարակախոսության մատենագիտության շուրջ, անգամ եթե, ամեն դեպքում, ոչ մի խոսույթ, որքան էլ անվերջանալի այն չլինի, չէր կարող չափվել պարտականության նման ընդգրկմամբ, ինչն ինձ թույլ կտա մի քանի բառ ասել նրանց, որոնք, անշուշտ, նրա ընթեցողներն են, բայց և ընկերներին, հարևաններին, մտերիմներին, որոնք Մեսնիլ- Սենտ- Դընիում շրջապատեցին Մորիս Բլանշոյին իրենց հոգածությամբ ու սիրով, մինչև վերջ (մտաբերում եմ Սիդալիա Ֆերնանդեսին, ում շնորհակալ եմ դրա համար), այդ մի քանի բառը, դրանում և մեր երախտագիտության մեջ ևս մեկ անգամ նրանց հավատացնելու համար. նրան, ում մենք ընկերակցում ենք այստեղ, մեզ ժառանգեց մի ստեղծագործություն, որը շարունակաբար հասանելի կլինի Ֆրանսիայում և ամբողջ աշխարհում: Չափավոր, հոյակապ գրչի շնորհիվ, որը անվերջ և անվստահորեն հարցականի տակ է դնում իր սեփական հնարավորությունը, նա անդրադարձավ բոլոր բնագավառներին՝ գրականությունից,  փիլիսոփանությունից, որտեղ չկար այնպիսի բան, որը նա չիմանար ու չմեկնաբաներ նորովի, մինչև հոգեվերլուծաբանություն, լեզվի տեսություն, պատմություն ու քաղաքականություն: Ոչինչ, ինչ հուզում էր անցած դարը և, արդեն, այս դարը՝ իր հայտնագործություններով ու աղետներով, իր փոփոխություններով, հեղափոխություններով ու իր հրեշավորություններով, սրանցից ոչինչ չէր վրիպում նրա մտքի ու տեքստերի բարձր լարումից: Այս ամենին նա կպատասխաներ՝ ենթարկվելով խստագույն կարգադրություններին: Նա դա անում էր առանց ինստիտուտների, առանց համալսարանի, անգամ առանց խմբերի կամ ամբոխի, որոնց հարում են որոշ ուժեր, և երբեմն նույնիսկ հանուն գրականության կամ վերջինիս և հրատարակության կամ մամուլի անվան ներքո: Երբեմն իր աշխատության անտեսանելի ազդեցությունը, որի հետևանքով այն ամենում, ինչը խաթարեց և վերափոխեց մեր մտածելու, գրելու կամ գործելու եղանակները, չեմ կարծում, որ դրանք կարելի է սահմանել «ազդեցություն» կամ «հետևորդներ» բառերով: Բլանշոն դպրոց չստեղծեց, բայց մյուս կողմից նա մատնանշեց այն, ինչ կարող էր ասել խոսքի ու մանվարաժական վարպետության մասին: Բլանշոն չունեցավ այն, ինչ անվանում են՝ գիտակարգերի վրա թողած ազդեցություն: Դա լրիվ այլ բան է: Նրա՝ մեզ թողած ժառանգությունը կպահպանի յուրացման ոչ ենթակա իր կարևորագույն ու ամենից ներքին հետքը: Նա մեզ մենակ կթողնի, ինչպես երբեք նա մեզ մենակ կթողնի անհուն պատասխանատվությունների հետ միասին: Դրանցից որոշները մեզ արդեն ներքաշում են իր գործի, իր գաղափարի, անգամ իր ստորագրության ապագային: Խոստումը, որն այդ առումով ես նրան տվեցի, կմնա աներեր, ու վստահ եմ՝ շատերն այստեղ կկիսեն այդ հավատարմությունը:

Կանոնավորապես, տարին մեկ կամ երկու անգամ, ես նրան զանգահարում էի ու Էզ գյուղից բացիկ ուղարկում: Երկու տարի է դա անում եմ Ժան-Լյուկ Նանսիի՝ մեր ընդհանուր ընկերոջ հետ միասին, որն այստեղ է, իմ կողքին, և դեպի ում Բլանշոյի միտքը այդքան հաճախ ուղղվում էր, մասնավորապես Ամոթալի ընդհանուրությունը էսսեում: Հետևաբար ամեն անգամ, երբ ընտրում և նրան էի ուղարկում մինչպատերազմյան շրջանի մի հին բացիկ Էզր գյուղի նրբանցքներում գտնվող հավաքորդ վաճառականից, որտեղ Բլանշոն, երկար ժամանակ է, կանգ էր առնում ու, անկասկած, հատվում Նիցշեի ուրվականին, որի անունը դեռևս հանդիպում է ճեմուղում, յուրաքանչյուր անգամ, որքան տարիներն անցնում են, հազիվ թե համարձակվում էի մտահոգվել ինքս ինձ շշուկով ասելով՝ հուսամ դեռ երկար ժամանակ նրան կուղարկեմ փոստային բացիկներ՝ միևնույն ծիսական ջերմեռանդությամբ, սիրով ու քիչ սնահավատորեն: Այսօր ես գիտեմ՝ այլևս երբեք փոստային ծառայությանը չվստահելով, կշարունակեմ նրան գրել կամ զանգահարել, իմ սրտում կամ հոգում, ինչպես ասում են, քանի ապրում եմ:

27 մայիս 2004

[1] Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին նացիստական Գերմանիայի կողմից մայրցամաքային Ֆրանսիայի գրավումը հայտնի է Օկուպացիա անվամբ: Վերջինս սկսվեց 1940 թվականի հունիսի 22-ի զինադադարից եւ ավարտվեց 1944-ի հունիս-օգոստոս ամիսներին մայրցամաքային Ֆրանսիայի աստիճանական ​​ազատագրմամբ, որին նախորդել էր 1943 թվականի հոկտեմբերին Կորսիկայի ազատագրումը: Այս ժամանակահատվածում տարածքային տեսանկյունից, մայրցամաքային Ֆրանսիան բաժանվեց երկու մասի`սահմանազատման գծի երկայնքով. Հյուսիսային Ռայխի զինված ուժերի կողմից գրավված գոտին և, այսպես կոչված, «ազատ» գոտի հարավում։ Ֆրանսիայի ինքնիշխանությունը տարածվում էր ողջ տարածքով՝ ներառյալ օկուպացված գոտին և Կայսրությունը, որը մնացել է Ֆրանսիայի կառավարության լիազորությունների ներքո Խորհրդի նախագահ մարշալ Պետենի, իսկ հետո, մինչև 1940 թվականի հուլիսի 10-ը Վիշիի ռեժիմի ղեկավարման ներքո: (թարգմ.):

[2] Ալժիրում ֆրանսիական գաղութային վարչակազմի և զինված խմբավորումների միջև ռազմական հակամարտություն, որոնք ջատագովում էին Ալժիրի անկախությունը Ֆրանսիայից։ Չնայած ալժիրցի ապստամբների իրական ռազմական պարտությանը, մի շարք քաղաքական և տնտեսական պատճառներով հակամարտությունն ավարտվեց նրանց հաղթանակով` Ֆրանսիայի կողմից Ալժիրի անկախության ճանաչմամբ: Ալժիրի պատերազմը (1954-1962) բարդ ռազմաքաղաքական հակամարտություն էր, որը բնութագրվում էր պարտիզանական և հակաապստամբական գործողություններով, քաղաքային ահաբեկչությամբ և երկու կողմերի կողմից խոշտանգումների ու արտադատական ​​սպանությունների կիրառմամբ: Սա 20-րդ դարի երկրորդ կեսի Ֆրանսիայի պատմության կարևորագույն իրադարձություններից մեկն է, որը հանգեցրեց Չորրորդ Հանրապետության անկմանը, բանակում երկու հեղաշրջման և գաղտնի ծայրահեղ ազգայնական OAS կազմակերպության ստեղծմանը, որը ահաբեկչության միջոցով փորձում էր ստիպել Ֆրանսիայի կառավարությանը հրաժարվել Ալժիրի անկախության ճանաչումից։ Հակամարտությանը լրացուցիչ հրատապություն տվեց այն փաստը, որ գործող օրենսդրության համաձայն Ալժիրը Ֆրանսիայի անբաժանելի մասն էր, և ֆրանսիական հասարակության որոշ հատվածներ Ալժիրի իրադարձություններն ընկալեցին որպես ապստամբություն և սպառնալիք իրենց երկրի տարածքային ամբողջականությանը։ Տասնամյակներ անց, 1954-1962 թվականների իրադարձությունները դեռևս Ֆրանսիայում ընկալվում էին որպես ծայրահեղ հակասական. միայն 1999 թվականին Ֆրանսիայի Ազգային ժողովը պաշտոնապես ճանաչեց Ալժիրում տեղի ունեցած մարտերը որպես «պատերազմ» (մինչ այդ օգտագործվում էր «հասարակական կարգի վերականգնում» տերմինը)։ (թարգմ.)

[3] 121-ի Հռչակագիրը, ամբողջական անվանումը՝ «Հռչակագիր Ալժիրի պատերազմի ժամանակ անհնազանդության իրավունքի մասին», բաց նամակ՝ ստորագրված հարյուր քսանմեկ (121) մտավորականների կողմից և հրապարակված 1960 թվականի սեպտեմբերի 6-ին Vérité-Liberté ամսագրում։ Հռչակագիրը կոչ էր անում ֆրանսիական Կառավարությանը՝ այն ժամանակ գոլիստ Միշել Դեբրեի գլխավորությամբ և հասարակական կարծիքին ճանաչել Ալժիրի պատերազմը որպես օրինական պայքար անկախության համար: Հռչակագիրը դատապարտեց ֆրանսիական բանակի կողմից ալժիրցիների նկատմամբ խոշտանգումների կիրառումը և կոչ արեց Ֆրանսիային հարգել նրանց իրավունքները: Նույն թվականի հոկտեմբերի 7-ին հայտնվեց հականամակ՝ ֆրանսիացի մտավորականների մանիֆեստը («Ֆրանսիական մտավորականության հռչակագիրը մերժման դիմադրության մասին»), որն ընդհանուր առմամբ հավաքեց ավելի քան 300 ստորագրություն: Այդ մանիֆեստում ասվում էր, որ ֆրանսիական խնամակալությունը մնում է Ալժիրում մոլեռանդների և ահաբեկիչների բռնապետության հաստատման միակ խոչընդոտը։ (թարգմ.):