Հեղինակ` Գայանե Հարությունյան
gayane.harutyunyan@gmail.com
“Հուզական այրման համախտանիշ” կամ “սպառման սինդրոմ” տերմինը առաջին անգամ գիտական շրջանառության մեջ դրվեց 1974 թվականին ամերիկացի հոգեբան Ֆրեդենբերգի կողմից: Ի սկզբանե տերմինը օգտագործվում էր այնպիսի անձանց հոգեբանական վիճակի բնութագրման համար, ում աշխատանքը ինտենսիվորեն և սերտորեն կապված էր մարդկանց հետ, ինչն էլ ենթադրում էր հուզական գերլարված վիճակ, որի արդյունքում անհատի մոտ առաջանում են բազմաթիվ սոցիալհոգեբանական խնդիրներ: Սինդրոմի ուսումնասիրման սկզբնական ժամանակահատվածում իբրև ռիսկային խմումբ սահմանվել էին սոցիալական աշխատողները, բժիշկները, ուսուցիչները, քահանաները և այլն: Թերևս, աշխատանքի բաժանման դիֆերենցացիայի արդյունքում մասնագիտական ռիսկային խումբը ավելի ընդլայնվեց` ներառելով ցանկացած մասնագիտության տեր անձանց, ում զբաղվածությունը ենթադրում է անմիջական աշխատանք մարդկանց հետ:
Տերմինի կայացման գործում մեծ ներդրում ունեցավ նաև մեկ այլ ամերիկացի հոգեբան` Մասլախը, ով ավելի մեծ շրջանառության մեջ դրեց տերմինի օգտագործումը, ինչպես նաև նպաստեց “սպառման սինդրոմ”-ի սիմպտոմատիկայի բացահայտման և դրա կանխարգելման աշխատանքների իրականացմանը:
“Սպառման սինդրոմ”-ի արդյունքում անհատի մոտ կարող են առաջանալ հետևյալ սոցիալ-հոգեբանական հետևանքները`
- Սոցիալ-հոգեբանական սպառվածություն
- Հույզերի բռնկում կամ մարում
- Կոնֆլիկտելու հակվածություն
- Հոգեբանական և ֆիզիկական հոգնածություն
- Աստենիզացիա` կենսական տոնուսի անկում
- Պսիխոսոմատիկ հետևանքներ` գլխացավեր, սրտխառնոց , փսխումներ և այլն
- Դեպրեսիվ վիճակների զարգացում
- Խրոնիկ հոգնածություն
- Ինքնագնահատականի անկում
- Արժեքային օրիենտացիայի կորուստ
- Կատարվող աշխատանքի անիմաստության և անպետքության զգացում
- Մասնագիտական նվաճումների անտեսում
- Նեգատիվ վերաբերմունք անձին շրջապատողների նկատմամբ
- Աշխատունակության անկում
- Խնդիրներից շեղվելու անկարողունակություն
- Հիշողության կորուստներ, կենտրոնացվածության բացակայություն
- Հեռանկարների բացակայության և ապագայի անորոշության զգացում
Այսպիսի իրավիճակում հայտված անհատը հասկանում է, որ այլևս չի կարող այսպես ապրել, այլևս հնարավորություն և ցանկություն չունի իրագործելու այն գործառույթները և պատասխանատու լինել այն աշխատանքների համար, որոնք նախկինում իրականացնում էր: Անհատը “կոտրվում” է հոգեբանական և ֆիզիկական հոգնածության պատճառով` դառնալով անտարբեր և գիտակցելով, որ “սպառվել” է թե’ հոգեպես, թե’ ֆիզիկապես:
“Սպառման սինդրոմը” մի կողմից հանդիսանում է առանձին անհատների խնդիրը, մյուս կողմից այն ավելի մեծ չափսեր է ստանում և դառնում է հասարակության և պետության համար լուրջ մտահոգության պատճառ:
Պայքարի ունիվերսալ միջոցներ չկան, որովհետև այս գործընթացը կապված է նախ և առաջ անհատական հոգեբանության առանձնահատկություններից, բայց կան խորհուրդներ, որոնք կօգնեն ամեն առանձին անհատին հասկանալ, թե ինչ է նա ուզում իր կյանքից, ինչ է սպասում իր աշխատանքից, ուր է գնում և ինչի համար: Նման հարցերին պատասխան ստանալը յուրաքանչյուրի համար շատ կարևոր է, որովհետև պատասխանները որոշակիություն են մտցնում անհատի կյանքի մեջ: Դրա հետ մեկտեղ պետք է հիշել, որ հանգստությունը և ստաբիլությունը մարդկության ամենամեծ միֆֆերից մեկն է. Ցանկացած մարդկային գործունեություն ենթադրում է և կարող է ծնել որոշակի խնդիրներ: “Սպառման սինդրոմի” հաղթահարման համար երկար ժամանակ է պահանջվում: Ոմանք հաջողացնում իրնքնուրույն պայքարել, ոմանք ստիպված են լինում դիմել համապատասխան մասնագետների: Գոյություն ունեն մի շարք խորհուրդներ, որոնք կարող են օգնել կանխարգելել կամ դուրս գալ նշված հոգեբանական վիճակից:
- Օրվա ընթացքում առանձնացրեք հանգստի ժամեր: Հնագստանալ պետք է անմեն օր քիչ-քիչ այլ ոչ թե միանգամից և երկարատև այն ժամանակ երբ զգում են սարսափելի հոգնածություն:
- Պետք չէ տարանջատել կյանքը “աշխտանաքի” և “հանգստի” գոտիների: Փորձեք ինտեգրել այդ երկու գոտիները իրար մեջ` օգտագործելով ազատ ժամանակը հանգստանալու համար:
- Ժամանաակ առ ժամանակ “ազատ” թողեք ձեզ` մոռանալով ինքնավերահսկողության, հստակ օրակարգի, իետաների և այլ միջոցների մասին, որոնք ձեր օրը խիստ գրաֆիկի են ենթարկում:
- Բավարար ժամանակ տրամադրեք քնելու համար` օրվա ընթացքում 7-8 ժամ:
- Փորձեք առողջ սնվել:
- Փորձեք ինքներդ ստեղծել ձեր տրամադրությունը` զբաղվեք սիրելի զբաղմունքով, ավելի շատ զբոսնեք մաքուր օդին, ժամանակ անցկացրեք սիրելի և հետաքրքիր մարդկան հետ:
- Ձեր առջև դրեք միայն հասանելի նպատակներ:
- Պլանավորեք ձեր օրը` ժամանակ տրամադրելով ոչ միայն պարտադիր իրականացվող աշխատանքներին այլ նաև հանգստին:
- Հնարավորության դեպքում հաճախ փոփոխեք միջավայրը: